Actieve verbeelding in Carl Jung’s analytische methode van psychotherapie houdt in dat men zich openstelt voor het onbewuste en de fantasie de vrije loop laat, terwijl men tegelijkertijd een actief, aandachtig, bewust gezichtspunt behoudt. Het proces leidt tot een synthese die beide perspectieven bevat, maar op een nieuwe en verrassende manier.
“The Transcendent Function” (1916b ) is Jung’s eerste paper over de methode die hij later actieve verbeelding ging noemen. Het bestaat uit twee delen of fasen: Het onbewuste naar boven laten komen en In het reine komen met het onbewuste. Hij beschrijft de uitgangspunten (voornamelijk stemmingen, beelden, lichamelijke gewaarwordingen); en enkele van de vele expressieve vormen (schilderen, beeldhouwen, tekenen, schrijven, dansen, weven, dramatische enscenering, innerlijke visioenen, innerlijke dialogen). In dit vroege essay verbindt hij zijn methode met het werken met dromen en de therapeutische relatie. De term “transcendente functie” omvat zowel de methode als zijn aangeboren dynamische functie die tegengestelde posities in de psyche verenigt.
Jung ontdekte de actieve verbeelding uit zijn eigen behoefte aan zelfgenezing in een bepaalde periode van zijn leven. Het begon allemaal met symbolisch spel: “Ik had geen andere keus dan. . het leven van dat kind op te pakken met zijn kinderlijke spelletjes” (Jung, 1962/1966, p. 174). Hij ontdekte dat zolang hij erin slaagde zijn emoties te vertalen in symbolische beelden, hij innerlijk gekalmeerd en gerustgesteld werd. Wanneer hij zich opende voor het ruwe materiaal van het onbewuste, identificeerde hij zich niet met de affecten en beelden, maar richtte hij zijn nieuwsgierigheid op de innerlijke wereld van de verbeelding. Dit leidde tot een diep proces van vernieuwing, evenals tot inzichten die hem een nieuwe oriëntatie gaven. In de jaren die volgden, raadde hij het aan veel van zijn patiënten en studenten aan. Hij presenteert actieve verbeelding als een aanvullende techniek, maar door het te verbinden met zijn symbolische methode van droominterpretatie en het werk met de analytische relatie, legde Jung de basis voor een veelomvattende methode van psychotherapie.
Actieve verbeelding is een directe uitbreiding van Freuds vrije associatie (Jung, 1929, p. 47). Andere verwante noties zijn de transcendente functie; de natuurlijke helende functie van spel en verbeelding; Zandspel; actieve versus passieve houding ten opzichte van fantasie; reductieve en constructieve manieren om de onbewuste inhoud te begrijpen; creatieve formulering versus begrip; bevrijding van de analyticus (Chodorow, 1997).
Jungiaanse analisten houden er een breed scala aan opvattingen over actieve verbeelding op na (Samuels, 1985). Voor sommigen is het een perifere techniek die niet veel meer gebruikt wordt. Voor anderen is het de essentie en het doel van de analyse.
Joan Chodorow
Zie ook: Amplificatie (analytische psychologie); Analytische psychologie.
Bibliografie
Chodorow, Joan. (1997). Inleiding. Jung over actieve verbeelding (pp. 1-20). Londen: Routledge.
Jung, Carl Gustav. (1916b ). De transcendente functie. Coll. Werken (Vol. VIII). Londen: Routledge & Kegan Paul.
–. (1929-31). Freud en Jung: Contrasts. Coll. Werken (Vol. IV). Londen: Routledge & Kegan Paul.
–. (1966). Herinneringen, dromen, beschouwingen. London: Routledge. (Origineel werk gepubliceerd 1962)
Samuels, Andrew. (1985). Jung and the Post-Jungians, Londen-Boston: Routledge.