De vraag-en-antwoord vorm van de catechismus, met het oog op het onderwijzen van kinderen, was een vorm die door de verschillende protestantse belijdenissen vrijwel vanaf het begin van de Reformatie werd aangenomen.
Een van de eerste projecten van de Reformatie was de productie van catechismen die zelfbewust waren gemodelleerd naar de oudere tradities van Cyrillus van Jeruzalem en Augustinus. Deze catechisaties toonden speciale bewondering voor Chrysostoms opvatting van het gezin als een “kleine kerk”, en legden een grote verantwoordelijkheid bij iedere vader om zijn kinderen te onderwijzen, om te voorkomen dat zij naar de doop of de tafel des Heren zouden komen onwetend van de leer volgens welke zij als christenen geacht worden te leven.
Lutherse catechismenEdit
Luthers Grote Catechismus (1529) typeert de nadruk die de kerken van de Augsburgse Confessie legden op het belang van kennis en begrip van de artikelen van het christelijk geloof. De catechismus is in de eerste plaats bedoeld als instructie voor leraren, vooral voor ouders, en bestaat uit een reeks vermaningen over het belang van elk onderwerp van de catechismus. De catechismus is bedoeld voor hen die het vermogen hebben om te begrijpen, en is bedoeld om uit het hoofd te leren en vervolgens herhaaldelijk te herlezen, zodat de kleine catechismus met begrip zou kunnen worden onderwezen. Zo bepaalt de auteur in het voorwoord:
Daarom is het de plicht van iedere vader van een gezin om zijn kinderen en dienstknechten minstens eenmaal per week te ondervragen en te onderzoeken en na te gaan wat zij ervan weten, of aan het leren zijn en, indien zij het niet weten, hen er trouw bij te houden. De catechismus, zo schreef Luther, moet bestaan uit onderricht in de gedragsregel, die ons altijd aanklaagt omdat we ons er niet aan houden (Tien Geboden), de geloofsregel (Geloofsbelijdenis van de Apostelen), de gebedsregel (Onze Vader), en de sacramenten (doop, biecht en communie).
Luther voegt daaraan toe:
Het is echter niet voldoende dat zij deze gedeelten alleen naar de woorden begrijpen en opzeggen, maar de jongeren moeten ook de prediking bijwonen, vooral gedurende de tijd die aan de catechismus is gewijd, zodat zij deze uitgelegd kunnen horen en kunnen leren begrijpen wat elk gedeelte inhoudt, zodat zij het kunnen opzeggen zoals zij het gehoord hebben, en, wanneer hun iets gevraagd wordt, een juist antwoord kunnen geven, zodat de prediking niet zonder nut en vrucht zal zijn.
Luther’s Kleine Catechismus daarentegen is geschreven om tegemoet te komen aan het begrip van een kind of een ongeschoold persoon. Het begint met:
Het eerste gebod
Gij zult geen andere goden hebben.
Q. Wat betekent dit?
A. Wij moeten God boven alles vrezen, liefhebben en vertrouwen.
Gereformeerde catechismenEdit
Calvijns voorwoord uit 1545 bij de Geneefse catechismus begint met de erkenning dat de verschillende tradities en culturen die in de gereformeerde beweging verenigd waren, op elke plaats hun eigen vorm van onderricht zouden voortbrengen. Terwijl Calvijn stelt dat er geen moeite moet worden gedaan om dit te voorkomen, voegt hij eraan toe:
Wij zijn allen gericht op één Christus, in wiens waarheid wij, samen verenigd, mogen opgroeien tot één lichaam en één geest, en met dezelfde mond ook mogen verkondigen wat tot de som van het geloof behoort. Catechisten die dit doel niet voor ogen hebben, brengen niet alleen de Kerk schade toe door het zaaien van materiaal voor verdeeldheid in de godsdienst, maar ook een onheilige ontheiliging van de doop. Want waar kan het nut van de doop nog liggen, als dit niet de grondslag ervan blijft: dat wij allen eensgezind zijn in één geloof? Daarom moeten zij die catechismussen uitgeven des te voorzichtiger zijn, want door overhaast iets te produceren, kunnen zij niet alleen voor het heden, maar ook met het oog op het nageslacht de vroomheid grote schade toebrengen en de Kerk een dodelijke wond toebrengen.
Het schandaal van verschillend onderwijs is dat het verschillende dopen, verschillende communies en verschillend geloof voortbrengt. De vormen kunnen echter variëren zonder wezenlijke verschillen te introduceren, volgens de gereformeerde visie op de leer.
Geneefse CatechismusEdit
John Calvin produceerde een catechismus toen hij in Genève woonde (1541), die twee grote herzieningen onderging (1545 en 1560). Calvijns doel met het schrijven van de catechismus van 1545 was het vastleggen van een basispatroon van de leer, bedoeld om te worden nagevolgd door andere catechisanten, die geen plaatselijke onderscheidingen zou bevestigen of zou ingaan op controversiële kwesties, maar zou dienen als een patroon voor wat werd verwacht te worden onderwezen door christelijke vaders en andere leraren van kinderen in de kerk. De catechismus is ingedeeld naar de onderwerpen geloof, wet, gebed en sacramenten.
- Meester. Wat is het voornaamste doel van het menselijk leven? Geleerde. God te kennen door wie de mensen geschapen zijn.
- M. Welke reden heeft u om dat te zeggen? S. Omdat Hij ons geschapen heeft en ons in deze wereld heeft geplaatst om in ons verheerlijkt te worden. En het is inderdaad juist, dat ons leven, waarvan Hijzelf het begin is, gewijd is aan Zijn heerlijkheid.
- M. Wat is het hoogste goed van de mens? S. Hetzelfde.
Heidelbergse CatechismusEdit
Nadat het protestantisme zijn intrede deed in de Palts, brak in 1546 de controverse uit tussen lutheranen en calvinisten, en vooral terwijl de regio onder keurvorst Otto Heinrich (1556-1559) stond, werd dit conflict in Saksen, met name in Heidelberg, steeds bitterder en werd gewelddadig.
Toen Frederik III, keurvorst Palts, in 1559 aan de macht kwam, schaarde hij zich achter de calvinistische visie op het Avondmaal, die de plaatselijke aanwezigheid van het lichaam van Jezus Christus in de elementen van het sacrament ontkende. Hij veranderde het Sapienz College in een school voor godgeleerdheid, en in 1562 gaf hij er leiding aan een leerling en vriend van Luthers collega, Philipp Melanchthon, genaamd Zacharias Ursinus. In een poging om de godsdienstige geschillen in zijn domein op te lossen, verzocht Frederik Ursinus en zijn collega Caspar Olevianus (predikant aan Frederiks hof) om een catechismus op te stellen. De twee medewerkers verwezen naar bestaande catechetische literatuur, en baseerden zich vooral op de catechismen van Calvijn en van Johannes Lasco. Om de catechismus voor te bereiden, gebruikten zij de methode van het onafhankelijk schetsen van ontwerpen, en vervolgens het samenbrengen van het werk om hun inspanningen te combineren. “De uiteindelijke voorbereiding was het werk van beide theologen, met de voortdurende medewerking van Frederik III. Ursinus is altijd beschouwd als de voornaamste auteur, zoals hij later de voornaamste verdediger en uitlegger van de Catechismus was; toch lijkt het erop dat de nerveuze Duitse stijl, de verdeling in drie delen (in tegenstelling tot de vijf delen in de Catechismus van Calvijn en het eerdere ontwerp van Ursinus), en de geniale warmte en eenheid van het hele werk, voornamelijk te danken zijn aan Olevianus.” (Schaff, in. Am. Presb. Rev. juli 1863, p. 379). De structuur van de Heidelbergse Catechismus wordt uiteengezet in de tweede vraag; en de driedelige structuur die daar te zien is, is gebaseerd op de overtuiging dat het ene verlossingswerk de drie personen van de Drie-eenheid beurtelings naar voren brengt, om God volledig en innig bekend te maken door zijn verlossingswerk, waarbij verwezen wordt naar de Geloofsbelijdenis van de Apostelen als een belichaming van het christelijk geloof. Verzekering van het heil is het samenbindende thema doorheen deze catechismus: zekerheid verkregen door het werk van Christus, toegepast door de sacramenten, en resulterend in dankbare gehoorzaamheid aan de geboden en volharding in gebed.
Dag des Heren 1.
Q. Wat is uw enige troost in leven en dood?
A. Dat ik met lichaam en ziel, zowel in leven als in sterven, niet van mijzelf ben, maar toebehoor aan mijn trouwe Zaligmaker Jezus Christus, die met Zijn dierbaar bloed ten volle voldaan heeft voor al mijn zonden, en mij verlost heeft uit alle macht van de duivel; En mij zo bewaart, dat zonder de wil van mijn hemelse Vader, geen haar van mijn hoofd kan vallen; ja, dat alle dingen dienstbaar moeten zijn aan mijn zaligheid, en daarom verzekert Hij mij ook, door Zijn Heilige Geest, van het eeuwige leven, en maakt mij oprecht gewillig en bereid, om voortaan voor Hem te leven.Q. Hoeveel dingen zijn voor u noodzakelijk om te weten, opdat gij, deze troost genietende, gelukkig moogt leven en sterven?
A. Drie; het eerste, hoe groot mijn zonden en ellende zijn; het tweede, hoe ik van al mijn zonden en ellende verlost kan worden; het derde, hoe ik mijn dankbaarheid jegens God voor die verlossing zal betuigen.
De Heidelbergse Catechismus is de meest gebruikte van de Catechismussen van de Gereformeerde Kerken.
Westminster CatechismsEdit
Samen met de Westminster Confession of Faith (1647) heeft de Westminster Assembly ook twee catechismen geproduceerd, een Larger en een Shorter, die bedoeld waren voor gebruik in christelijke gezinnen en in kerken. Deze documenten hebben gediend als de leerstellige normen, ondergeschikt aan de Bijbel, voor Presbyterianen en andere gereformeerde kerken over de hele wereld. De Kortere Catechismus laat zien dat de Vergadering zich baseerde op het eerdere werk van Calvijn, Lasco en de theologen van Heidelberg. Het bestaat uit twee hoofdgedeelten die samenvatten wat de Schriften in hoofdzaak leren: de leer van God en de plichten die van de mensen verlangd worden. Vragen en antwoorden behandelen de gebruikelijke elementen: geloof, de Tien Geboden, de sacramenten, en gebed.
Q. Wat is het voornaamste doel van de mens?
A. Het voornaamste doel van de mens is God te verheerlijken en voor eeuwig van Hem te genieten.
Q. Welke regel heeft God ons gegeven om ons te leiden hoe wij Hem kunnen verheerlijken en genieten? Het Woord van God, dat vervat is in de Schriften van het Oude en Nieuwe Testament, is de enige regel om ons te richten hoe wij Hem mogen verheerlijken en genieten.
Q. Wat leren de Schriften ons voornamelijk?
A. De Schriften leren voornamelijk, wat de mens moet geloven aangaande God, en welke plicht God van de mens eist.
Andere gereformeerde catechismenEdit
Oecolampadius stelde de Bazelse Catechismus samen in 1526, Leo Juda (1534) gevolgd door Bullinger (1555) publiceerde catechismen in Zürich. De Franse gereformeerden gebruikten Calvijns Geneefse catechismus, evenals werken gepubliceerd door Louis Cappel (1619), en Charles Drelincourt (1642).
Doopsgezinde catechismenEdit
Engelse calvinistische doopsgezinden namen gewoonlijk gereformeerde catechismen over, en wijzigden deze om hun eigen overtuigingen betreffende de aard van de kerk en het sacrament van de doop te weerspiegelen. In 1680 publiceerde de doopsgezinde predikant Hercules Collins zijn eigen herziening van de Heidelbergse Catechismus. Later nam de Algemene Vergadering van 1677 een catechismus aan die grotendeels gebaseerd was op de Westminster Shorter Catechismus. Deze catechismus werd echter pas in 1689 gepubliceerd, na het aannemen van de Act of Toleration 1689.
PinkstercatechismenEdit
Hoewel de pinksterbeweging niet één officiële catechismus of belijdenis kent, hebben niettemin pinksterauteurs catechetische werken geproduceerd. William Seymour, stichter van de Azusa Street opwekking, heeft een catechismus opgenomen in de Doctrines and Disciplines of the Azusa Street Apostolic Faith Mission. Assemblies of God predikant Warren D. Combs produceerde een catechismus in de jaren 1960. In 2016 schreef Henry Volk, de gastheer van de podcast Theology in Perspective, een bron met de titel A Pentecostal Catechism.
Anglicaanse catechismusEdit
Het Anglicaanse Book of Common Prayer bevat een catechismus. In oudere edities is het een korte handleiding voor de instructie van degenen die zich voorbereiden om voor de bisschop te worden gebracht voor het vormsel: de gedoopte belijdt eerst zijn doopsel, en herhaalt dan de belangrijkste elementen van het geloof waarin hij is gedoopt: de geloofsbelijdenis van de apostelen, de Tien Geboden, het Onze Vader, en de sacramenten.
Catechist: Wat is uw naam?
Antwoord: N. of M.
Catechist: Van wie heb je deze naam gekregen?
Antwoord: Mijn peetvaders en peetmoeders in mijn doopsel; waarin ik tot een lidmaat van Christus, kind van God en erfgenaam van het Koninkrijk der hemelen ben gemaakt.
De “N. of M.” staat voor het Latijnse, “nomen vel nomina”, wat “naam of namen” betekent. Het is een typografisch toeval dat “nomina” door “m” werd weergegeven.
Het gebedenboek van de Episcopale Kerk van 1979 in de VS heeft een aanzienlijk langere catechismus, bedoeld als “een overzicht van het onderricht” en “een korte samenvatting van de leer van de Kerk”.
Methodistische catechismenEdit
De catechismus van de Methodist Episcopal Church is een officiële catechismus voor die denominatie, nu bekend als de United Methodist Church. Een Catechismus over de Christelijke Religie: The Doctrines of Christianity with Special Emphasis on Wesleyan Concepts door Mel-Thomas en Helen Rothwell is een andere populaire catechismus die gebruikt wordt om de Wesleyan-Arminiaanse theologie toe te lichten. Meer recente publicaties zijn A Catechism Prepared Especially for the Members of the Evangelical Wesleyan Church (gedrukt in de Verenigde Staten), A Larger Catechism: For Members of the Christian Methodist Episcopal Church (gedrukt in de Verenigde Staten), en A Catechism for the Use of the People Called Methodists (gedrukt in Groot-Brittannië).
Sociniaanse en andere sektarische catechismenEdit
Naast de handboeken van onderricht die door de protestanten werden gepubliceerd voor gebruik in hun gezinnen en kerken, waren er andere werken geproduceerd door sektarische groepen bedoeld als een compacte weerlegging van de orthodoxie.
Zo publiceerden Socinianen in Polen in 1605 de Racoviaanse Catechismus, gebruikmakend van het vraag en antwoord formaat van een catechismus voor de ordelijke presentatie van hun argumenten tegen de Drie-eenheid en de leer van de hel, zoals deze werden opgevat door de Gereformeerde kerken waarvan zij zich moesten afscheiden.
De Anabaptisten hebben ook hun eigen catechismussen geproduceerd, om hun onderscheidende kenmerken uit te leggen en te verdedigen.