De chiltepin chiliplant (Capsicum annuum var. glabriusculum), ook bekend als maax’ik of chili de monte, kan een hoogte bereiken van 1 tot 2,35 meter.
De bloemen zijn klein, wit en stervormig. De vruchten kunnen lichtgroen of diepgroen zijn wanneer ze onrijp zijn en diep oranje of donkerrood wanneer ze rijp zijn. In het gebied Quintana Roo wordt hij zeer gewaardeerd om zijn smaak.
Aangenomen wordt dat de inheemse vogels van het gebied, zoals de xtakay (Myiozetetes similis) en de yuya (oranje en zwarte vogel) degenen zijn die deze Spaanse peper eten en wanneer zij poepen, valt het zaad op de grond. Tijdens het regenseizoen in mei, juni en juli ontspruiten de maaxchilipeplanten. De kiemtijd van de zaden bedraagt ongeveer 15 dagen.
In vele plattelandsgemeenschappen is het wild oogsten een seizoensritueel in warme september en begin oktober, wanneer gezinnen in het bos kamperen om wilde pepers te verzamelen. Chiltepine is een zeer kleine peper met een extreem hete smaak (8-9 op de meetschaal) en heeft een uitgesproken rokerige smaak.
Hij wordt gebruikt bij de bereiding van sauzen die verschillende gastronomische gerechten aanvullen. Het kan worden bereid als een tamulada saus, een bepaalde hoeveelheid pepers worden op de comal gelegd om ze bruin te laten worden, vervolgens verwijderd en gemalen of geplet met een molcajete en citroen of zure sinaasappelsap en zout naar smaak worden toegevoegd.
De productie van deze chilipeper is wild, hij komt voor in gebieden waar hij geen menselijke tussenkomst heeft gehad. De Spaanse peper groeit in het wild in de lage en middelhoge jungle van de staat Quintana Roo.
Het wordt nog steeds lokaal op gezinsniveau geconsumeerd, maar door de groei van de stedelijke gebieden wordt de kans om een maax Spaanse peper plant te vinden en van zijn vruchten te kunnen profiteren steeds kleiner. De dynamiek van het leven en de gewoonten die leiden tot de consumptie van verwerkte producten zullen uiteindelijk deze heerlijke chilipeper verdringen voor andere, meer commerciële varianten.
Foto: © Marco Del Comune & Oliver Migliore