Stelt u zich eens voor dat elke keer dat u een roos rook, uw hersenen de smaak van pap tevoorschijn toverden. Of als je het afgeprijsde leer van een DFS-bank zou voelen, je vlekken van paars licht zou zien? Dat lijken misschien uit een stripverhaal geplukte gaven, maar het zijn eigenlijk de symptomen van synesthesie, een neurologische aandoening waarbij de ene zintuiglijke stimulatie de sensatie van een andere oproept.
Een paar weken geleden beschreef Dev Hynes – de muzikale virtuoos achter Lightspeed Champion en Blood Orange – zijn eigen synesthetische ervaringen tijdens een lezing aan de New York University. Daarin plaatste hij 30 minuten van zijn gecomponeerde score voor de film Palo Alto tegenover een donkere kamer die heldere kleurspiralen en stralende tinten over de muren verspreidde. Hij speelde de rol van verteller; hij gaf weer hoe al deze kleuren hem deden voelen en, nog belangrijker, wat ze hem lieten zien. Wat hij uitbeeldde was chromesthesie – de synesthesie tussen geluid en kleur, een vorm van synesthesie waarbij gehoorde geluiden automatisch en onwillekeurig een kleurervaring oproepen.
Tussen 5-15% van de volwassen bevolking heeft een of andere vorm van synesthesie ervaren. Daaronder vallen ook spiegelcontactsynestheten, mensen die letterlijk de pijn of emoties van een ander voelen, en mensen die kleuren proeven/zien als ze een orgasme krijgen. Van dat percentage associeert nog eens 4% automatisch getallen met kleuren. Maar het is chromesthesie dat de meest voorkomende vorm is.
Als een gebied van studie, is het onderzoek van synesthesie exponentieel gegroeid in de afgelopen paar eeuwen. Toen men in de 19e eeuw voor het eerst synesthesie ontdekte, werd het ten onrechte teruggevoerd op de ogen, vanwege een voorkennis van kleurenblindheid. Deze ideologie werd opzij geschoven toen werd ontdekt dat mensen dezelfde zintuigen ook met gesloten ogen konden opwekken, wat de basis in de neurologie bevestigde. Sindsdien is de onderzoeksagenda verschoven van het in twijfel trekken van de legitimiteit van de aandoening naar het begrijpen hoe de aandoening de proefpersonen precies kan beïnvloeden. Pas in de jaren tachtig begonnen neurologen Richard Cytowik en Simon Baren-Cohen de kenmerken ervan te begrijpen.
De laatste ontwikkeling komt van de universiteit van Cambridge, die een verband hebben gelegd tussen synesthesie en autisme. Terwijl synesthesie slechts bij 7,2% van de typische personen voorkwam, kwam het bij 18,9% van de mensen met autisme voor. Op het niveau van de hersenen gaat het bij synesthesie om atypische verbindingen tussen hersengebieden die gewoonlijk niet met elkaar verbonden zijn, zodat een gewaarwording in het ene kanaal automatisch een waarneming in het andere teweegbrengt.
De meesten geloven dat synesthesie voortkomt uit ervaringen in de kindertijd, waarbij bepaalde stimuli synesthetische paren hebben doen ontstaan. De letter “G” zou bijvoorbeeld kunnen worden gekoppeld aan donkergroen omdat je moeder, Glenda, dat veel droeg. Het kan ook zijn dat synesthesie in families voorkomt. Het is mogelijk dat een gen voor synesthesie resulteert in extra verbindingen en kruisverbindingen tussen hersengebieden.
Synesthesienotitie en kleurenkaart via
Professor Sean Day, PhD en mede-chromestheet, vat samen: “Als de kleuren levendiger zijn, zou ik suggereren dat het vooral een kwestie van focus is. Dat wil zeggen dat je meer aandacht besteedt aan de kleuren. Er wordt wel gespeculeerd dat zulke synestheten een verhoogd gevoel voor kleurwaarneming hebben.” Het verschil zit hem dus in het nauwkeurig kunnen ontcijferen van de subtiliteiten tussen tinten wanneer iemand op play drukt. Zelfs als diegenen met de aandoening hun schouders ophalen van zo’n naamkaartje, is er een vleugje bovenmenselijkheid aan.
“Terugkomend op de kwestie van perceptie, als dit type synestheet een soort dubbele klap krijgt van input naar kleur-perceptie centra van de hersenen – van zowel visuele input als auditieve input – zou dit een groter beroep doen op de kleur-perceptie centra. Men zou dit kunnen gebruiken om zichzelf te trainen in het meer waarnemen van nuances van kleur. Maar men kan ook uitgeput raken door overstimulatie, in bepaalde omgevingen (b.v. lawaaierige dansclubs, of sportstadions).”
Er is momenteel een dream team van chromesthetes die muziek maken, waaronder Kwes Pharrell Williams en Aphex Twin. Dan is er OF’s Tyler, The Creator wiens sterke affiniteit met kleuren in zijn werk naar verluidt verband houden met de aandoening. Werp maar eens een blik op de video “Glowing”, geproduceerd door Wolf Haley, zijn alter ego als regisseur, en het is net een contrastrijk pakje geëxplodeerde Skittles, netjes verpakt in 1080pi.
