Concubinage

Help de missie van New Advent te steunen en ontvang de volledige inhoud van deze website als een onmiddellijke download. Inclusief de Katholieke Encyclopedie, Kerkvaders, Summa, Bijbel en meer, alles voor slechts $19,99…

In de huidige tijd is dit de min of meer permanente toestand van een man en een vrouw die ongeoorloofd samenleven. In zijn strikte betekenis wordt het alleen gebruikt voor die verbintenissen waarin de man en de vrouw vrij zijn van enige verplichting die voortvloeit uit een gelofte, de staat van het huwelijk of de Heilige Orden, of het feit van verwantschap of affiniteit; het doet er niet toe of de partijen bij elkaar wonen of niet, de herhaling of voortzetting van ongeoorloofde betrekkingen tussen dezelfde personen is het essentiële element.

De betekenis van de term is echter niet altijd dezelfde geweest; in het Oude Testament bijvoorbeeld wordt een wettige echtgenote, indien zij van een lagere sociale rang was, of een slavin, dikwijls als bijvrouw aangeduid, niet om de geldigheid van haar huwelijk in twijfel te trekken, maar om aan te geven dat zij niet in dezelfde mate in de rang of het bezit van haar echtgenoot deelde, noch in het bestuur van het huishouden als de voornaamste echtgenote. Uit Genesis 21:9-14 zien we dat haar ontslag en dat van haar kinderen geoorloofd was. Maar in die Schriftuurlijke tijden, toen polygamie was toegestaan of althans werd getolereerd, was zo’n bijvrouw niet de enige huwelijkspartner. Zo hadden Lia en Rachel, de eerste twee echtgenoten van Jakob, de volle maatschappelijke status van echtgenotes, terwijl Bala en Zelpha, beide slavinnen, zijn bijwijven waren, getrouwd met het doel kinderen voor Rachel en Lia te baren (Genesis 30:3, 9, 13). Het voornaamste verschil tussen het wettige huwelijk in eigenlijke zin en het wettige concubinaat is dus het verschil in rang dat dit laatste kenmerkt.

De betekenis van de term in het Romeinse recht, en dus ook in de vroege kerkelijke geschriften, was grotendeels dezelfde; een concubine was een quasi-vrouw, erkend door de wet als er geen wettige echtgenote was. Zij was gewoonlijk van een lagere sociale rang dan haar echtgenoot, en haar kinderen, hoewel niet gelijkgesteld aan die van de wettige echtgenote (uxor), werden niettemin natuurlijke kinderen (naturales) genoemd om ze te onderscheiden van onechte nakomelingen (spurii). Voor dit wettige concubinaat vereiste de Romeinse wet niet dat beide partijen de intentie hadden om tot de dood samen te blijven als man en vrouw; de Lex Julia en de Papia Poppæa stonden zowel tijdelijk als permanent concubinaat toe. De eerste vorm van concubinaat werd door de Kerk altijd als immoreel veroordeeld en allen die deze leefwijze aannamen, werden uit de rangen der catechumenen geweerd, tenzij zij hun ongeoorloofd tijdelijk huwelijk opgaven of dit in een wettig duurzaam huwelijk omzetten. Het duurzame concubinaat, hoewel het de gewone wettelijke vormen ontbeerde en door de burgerlijke wet niet als wettelijk huwelijk werd erkend, had geen element van immoraliteit in zich. Het was een echt huwelijk, met de bedoeling en de instemming van beide partijen om een levenslange verbintenis aan te gaan. Dit stond de Kerk vanaf het begin toe, terwijl paus Callistus I de barrière van het staatsrecht doorbrak, en permanente verbintenissen tussen slaaf en vrije, en zelfs die tussen slaaf en slavin (contubernium) tot de waardigheid van het christelijk huwelijk verhief.

Het Concilie van Toledo, gehouden in 400, stelt in zijn zeventiende canon de volgende regels voor leken (voor kerkelijke regelingen op dit punt met betrekking tot geestelijken zie CELIBACIE): Nadat hij het vonnis van excommunicatie heeft uitgesproken tegen een ieder die naast een echtgenote ook een concubine heeft, zegt hij: “Maar als een man geen echtgenote heeft, maar een concubine in plaats van een echtgenote, laat hem dan niet de communie worden geweigerd; laat hij zich er alleen mee tevreden stellen verenigd te zijn met één vrouw, hetzij echtgenote of concubine” (Can. “Is qui”, dist. xxxiv; Mansi, III, col. 1001). De weerspannigen moeten geëxcommuniceerd worden totdat zij gehoorzaam zullen zijn en boete zullen doen.

Met de vernietiging van het Romeinse Rijk en de daaruit voortvloeiende achteruitgang van de kennis van de Romeinse wet, raakte haar instelling van wettig concubinaat in onbruik, en concubinaat kreeg meer en meer alleen de moderne betekenis, die van een permanente ongeoorloofde verbintenis, en als zodanig werd het op verschillende manieren door de Kerk vervolgd. De clandestiene huwelijken die in de Middeleeuwen geleidelijk aan werden geduld, omdat zij de formaliteit van een openbare sanctie door de Kerk misten, kunnen worden beschouwd als een soort wettige concubinage. Het Concilie van Trente (1545-1563), Sess. XXIV, hfdst. i, heeft niet alleen de oude kerkelijke straffen tegen concubinage vernieuwd, maar er nieuwe aan toegevoegd, ook alle clandestiene verbintenissen verboden en nietig verklaard, waardoor zelfs de schijn van wettige concubinage voorgoed werd weggenomen. Vanaf die tijd bestaat de moderne, oneerlijke opvatting van de term alleen. De decreten van Trente waren echter alleen van kracht in landen die strikt katholiek waren; de nieuwe huwelijkswet (Ne temere) van Pius X (1908) breidt het verbod op clandestiene huwelijken uit tot katholieken over de hele wereld.