De Antonijnse Pest, die oplaaide tijdens de regering van Marcus Aurelius vanaf 165 n.Chr. en voortduurde onder de heerschappij van zijn zoon Commodus, speelde zo’n grote rol dat de pathocenose in de Oude Wereld werd veranderd. De verspreiding van de epidemie werd bevorderd door het optreden van twee militaire episodes waaraan Marcus Aurelius zelf deelnam: de Parthische oorlog in Mesopotamië en de oorlogen tegen de Marcomanni in Noordoost-Italië, in Noricum en in Pannonië. De verslagen over de klinische kenmerken van de epidemie zijn schaars en onsamenhangend, met als voornaamste bron Galenus, die getuige was van de pest. Helaas geeft de grote geneesheer ons slechts een beknopte voorstelling van de ziekte, met als doel therapeutische benaderingen aan te reiken, waardoor hij voorbijgaat aan de nauwkeurige beschrijving van de ziektesymptomen. Hoewel de verslagen van enkele klinische gevallen die door Galen werden behandeld ons doen denken dat de Antonijnse pest werd veroorzaakt door pokken, ontbreekt een paleopathologische bevestiging. Archeologisch bewijsmateriaal (zoals terracotta vondsten) uit Italië zou deze mening kunnen staven. In deze vondsten kunnen enkele details worden waargenomen, die suggereren dat de kunstenaar de klassieke pokkenpuisten, typische tekenen van de ziekte, heeft willen afbeelden. Over de omvang van de epidemie is uitvoerig gediscussieerd: de meeste auteurs zijn het erover eens dat de pest ernstige gevolgen had voor de militaire dienstplicht, de landbouw en de stedelijke economie, en de schatkist van de staat leeghaalde. De Antonijnse pest beïnvloedde de oude Romeinse tradities en liet ook een stempel achter op de artistieke expressie; er werd een vernieuwing van spiritualiteit en religiositeit opgetekend. Deze gebeurtenissen schiepen de voorwaarden voor de verspreiding van monotheïstische godsdiensten, zoals het Mithraïsme en het Christendom. Deze periode, die werd gekenmerkt door gezondheids-, sociale en economische crises, maakte de weg vrij voor de intrede in het Rijk van naburige barbaarse stammen en de rekrutering van barbaarse troepen in het Romeinse leger; deze gebeurtenissen bevorderden met name de culturele en politieke groei van deze bevolkingsgroepen. De Antonijnse Pest heeft wellicht de voorwaarden geschapen voor het verval van het Romeinse Rijk en daarna voor de ondergang ervan in het Westen in de vijfde eeuw na Christus.