Wascirkels – vreemde patronen die ’s nachts op mysterieuze wijze verschijnen in de velden van boeren – wekken verwondering, verrukking en intrige op bij zowel pers als publiek. De cirkels worden vooral aangetroffen in het Verenigd Koninkrijk, maar hebben zich in de afgelopen decennia verspreid naar tientallen landen over de hele wereld. Het mysterie heeft talloze boeken, blogs, fangroepen, onderzoekers (die “cereologen” worden genoemd) en zelfs Hollywoodfilms geïnspireerd.
Ondanks dat het al tientallen jaren bestudeerd wordt, blijft de vraag: Wie – of wat – maakt ze?
Vroege graancirkels
Velen geloven dat graancirkels al eeuwenlang worden gemeld, een bewering die wordt herhaald in vele boeken en websites die aan het mysterie zijn gewijd. Hun belangrijkste bewijsstuk is een houtsnede uit 1678 die een veld van haverstengels lijkt te tonen dat in een cirkel is gelegd. Sommigen beschouwen dit als een ooggetuigenverslag van een graancirkel, maar een beetje historisch onderzoek wijst anders uit.
De houtsnede illustreert in feite wat in de folklore een legende over de “maai-duivel” wordt genoemd, waarin een Engelse boer een arbeider met wie hij ruzie had, vertelde dat hij “liever de duivel zelf zou betalen” om zijn haverveld te maaien dan de gevraagde vergoeding te betalen. De bron van de oogst is niet onbekend of mysterieus; het is inderdaad Satan zelf, die – compleet met kenmerkende hoorns en een staart – op de houtsnede te zien is met een zeis in de hand.
Sommigen beweren dat de eerste graancirkels (hoewel ze indertijd niet zo werden genoemd) verschenen in de buurt van het stadje Tully, Australië. In 1966 zei een boer dat hij een vliegende schotel zag oprijzen uit een moerassig gebied en wegvliegen; toen hij op onderzoek uitging zag hij een ruwweg cirkelvormig gebied van puin en ogenschijnlijk platgetrapt riet en gras, waarvan hij aannam dat het was gemaakt door het buitenaardse ruimteschip (maar waarvan politie-onderzoekers zeiden dat het waarschijnlijk was veroorzaakt door een natuurverschijnsel zoals een stofduivel of een waterhoos). In de pers aangeduid als “vliegende schotelnesten,” is dit verhaal meer een UFO rapport dan een graancirkel rapport.
Zoals in de legende van de maaiende duivel uit 1678, is het argument om dit in verband te brengen met graancirkels bijzonder zwak als we bedenken dat de indruk of formatie niet werd gemaakt in een gewas van welke soort dan ook, maar in plaats daarvan in gewoon gras. Een ronde indruk in een gazon of grasveld is niet per definitie mysterieus (zoals iedereen met een kinderzwembadje in de achtertuin weet). Inderdaad, mysterieuze cirkels zijn verschenen in gras over de hele wereld die soms worden toegeschreven aan feeën, maar in plaats daarvan veroorzaakt door ziekte.
Moderne graancirkels
In feite verschenen de eerste echte graancirkels pas in de zeventiger jaren, toen eenvoudige cirkels begonnen te verschijnen op het Engelse platteland. Het aantal en de complexiteit van de cirkels nam dramatisch toe en bereikte een hoogtepunt in de jaren ’80 en ’90, toen steeds uitgebreidere cirkels werden geproduceerd, waaronder cirkels die complexe wiskundige vergelijkingen illustreerden.
In juli 1996 verscheen een van ’s werelds meest complexe en spectaculaire graancirkels in Engeland, aan de overkant van een snelweg van het mysterieuze en wereldberoemde Stonehenge monument op het platteland van Wiltshire. Het was een verbazingwekkend fractaal patroon dat een Julia Set werd genoemd, en terwijl sommige eenvoudige of ruwe cirkels zouden kunnen worden uitgelegd als het resultaat van een vreemd weersverschijnsel, toonde deze onmiskenbaar intelligentie. De enige vraag was of die intelligentie aards of buitenaards was.
Om het ontwerp des te mysterieuzer te maken, werd beweerd dat de cirkel in minder dan een uur en overdag verscheen – wat, als het waar was, voor hoaxers vrijwel onmogelijk te verwezenlijken zou zijn. De cirkel werd een van de beroemdste en belangrijkste graancirkels in de geschiedenis.
Het werd later onthuld dat de cirkel in feite in ongeveer drie uur was gemaakt (door drie hoaxers) zeer vroeg die ochtend. Het was gewoon niet opgemerkt tot de volgende middag toen het vanuit een vliegtuig boven ons werd gezien.
Theorieën & verklaringen
In tegenstelling tot andere mysterieuze fenomenen zoals paranormale krachten, geesten, of Bigfoot, bestaat er geen twijfel dat graancirkels “echt” zijn. Het bewijs dat ze bestaan is duidelijk en overweldigend. De echte vraag is echter waardoor ze ontstaan – en er zijn manieren om die vraag te onderzoeken.
We kunnen naar zowel intern als extern bewijs kijken om graancirkels te evalueren. Interne informatie omvat de inhoud en betekenis van de ontwerpen (is er iets dat aangeeft dat de informatie in de “boodschappen” van buitenaardse oorsprong is?), en externe informatie, waaronder de fysieke constructie van de graancirkels zelf (is er iets dat aangeeft dat de ontwerpen door iets anders dan mensen zijn gemaakt?)
Gewascirkelliefhebbers hebben vele theorieën bedacht over wat de patronen creëert, variërend van plausibel tot absurd. Een verklaring die begin jaren tachtig in zwang was, was dat de mysterieuze cirkelpatronen per ongeluk werden geproduceerd door de bijzonder krachtige seksuele activiteit van geile egels. Sommigen hebben gesuggereerd dat de cirkels op de een of andere manier ontstaan door gelokaliseerde en precieze windpatronen, of door wetenschappelijk niet op te sporen aardse energievelden en meridianen die leylijnen worden genoemd.
Anderen, zoals de moleculair bioloog Horace Drew, suggereren dat het antwoord ligt in tijdreizen of buitenaards leven. Hij denkt dat de patronen gemaakt kunnen zijn door menselijke tijdreizigers uit de verre toekomst om hen te helpen op onze planeet te navigeren. Drew, die ervan uitgaat dat de ontwerpen bedoeld zijn als boodschappen, gelooft dat hij de graancirkelsymbolen heeft ontcijferd en dat ze boodschappen bevatten als “Geloof”, “Er is goed daarbuiten”, “Pas op voor de dragers van valse geschenken en hun gebroken beloften”, en “Wij verzetten ons tegen bedrog” (vermoedelijk allemaal in het Engels).
Deze vreemde, pseudo-bijbelse boodschappen ondermijnen echter de geloofwaardigheid van de graancirkels, of tenminste de betekenis die men erin leest. Van alle informatie die een buitenaardse intelligentie aan de mensheid zou kunnen overbrengen – variërend van hoe contact met hen op te nemen tot technische geheimen van sneller reizen dan het licht – kozen deze buitenaardse wezens ervoor om opzettelijk cryptische boodschappen over te brengen over valse geschenken, gebroken beloften en hoop voor de mensheid (samen met wat een verwijzing lijkt te zijn naar een populaire “The X-Files” slogan).
Velen die een buitenaardse verklaring voorstaan, beweren dat buitenaardse wezens de patronen zelf fysiek maken vanuit ruimteschepen; anderen suggereren dat zij het doen met behulp van onzichtbare energiestralen uit de ruimte, waardoor zij de reis hierheen kunnen besparen. Weer anderen geloven dat het menselijke, en niet buitenaardse, gedachten en intelligentie zijn die achter de patronen zitten – niet in de vorm van hoaxers maar een soort wereldwijde psychische kracht die zich manifesteert in tarwe en andere gewassen.
Hoewel er talloze theorieën zijn, is de enige bekende, bewezen oorzaak van graancirkels de mens. Hun oorsprong bleef een mysterie tot september 1991, toen twee mannen bekenden dat zij de patronen decennia lang hadden gemaakt als grap om mensen te laten denken dat er UFO’s waren geland (zij waren geïnspireerd door het Tully UFO report uit 1966). Zij hebben nooit beweerd alle cirkels te hebben gemaakt – veel ervan waren imitatiestreken van anderen – maar hun hoax lanceerde het graancirkelfenomeen.
De meeste graancirkelonderzoekers geven toe dat de overgrote meerderheid van graancirkels wordt gemaakt door hoaxers. Maar, zo beweren zij, er is nog een klein percentage dat zij niet kunnen verklaren. Het echte probleem is dat (ondanks onbewezen beweringen van enkele onderzoekers dat stengels gevonden binnen “echte” graancirkels ongewone kenmerken vertonen), er geen betrouwbare wetenschappelijke manier is om “echte” graancirkels te onderscheiden van door mensen gemaakte.
Kenmerken van graancirkels
Hoewel er altijd enkele uitzonderingen zijn, delen vrijwel alle graancirkels een reeks gemeenschappelijke kenmerken.
Cirkels. Zoals de naam al aangeeft, gaat het bij graancirkels bijna altijd om cirkels – zelden om driehoeken, rechthoeken of vierkanten, hoewel sommige ontwerpen rechte of gebogen lijnen bevatten. Misschien niet toevallig is een cirkel het gemakkelijkste patroon voor hoaxers om te maken.
Nachtelijke creatie. Graancirkels worden ’s nachts gevormd en worden vaak de volgende ochtend door boeren of voorbijgangers gezien. Hoewel er geen logische reden lijkt te zijn voor buitenaardsen of aardse energieën om alleen ’s nachts patronen te creëren, is het duidelijk een groot voordeel voor hoaxers om de ontwerpen onder de dekking van de duisternis te creëren; vooral nachten met volle maan zijn populair.
Camera schuwheid. Er zijn nog nooit registraties gemaakt van graancirkels (behalve, natuurlijk, die gemaakt zijn door hoaxers). Dit is een zeer verdachte eigenschap; immers, als mysterieuze aardse krachten of buitenaardse wezens aan het werk zijn, is er geen reden om te denken dat ze niet zouden gebeuren wanneer camera’s aan het opnemen zijn.
Toegang tot wegen. Graancirkels verschijnen gewoonlijk in velden die redelijk gemakkelijk toegankelijk zijn voor het publiek, dicht bij wegen en snelwegen. Ze verschijnen zelden in afgelegen, ontoegankelijke gebieden. Hierdoor worden de patronen meestal binnen een dag of twee na hun ontstaan opgemerkt door passerende automobilisten.
Er zijn veel theorieën over het ontstaan van graancirkels, waaronder buitenaardse wezens, mysterieuze draaikolken, tijdreizigers en windpatronen, maar ze missen allemaal één belangrijk element: goed bewijs. De enige bekende oorzaak van graancirkels is de mens. Misschien zal op een dag een mysterieuze, onbekende bron voor graancirkels worden ontdekt, maar tot die tijd kunnen ze het beste worden beschouwd als collectieve openbare kunst.