Landschapsfotografie is, naar mijn mening, een van de moeilijkste disciplines van de openluchtfotografie, en misschien wel een van de meest uitdagende genres van fotografie in het algemeen. Op het eerste gezicht lijkt de kunst rechttoe rechtaan. Je zoekt een mooi stukje landschap, wacht op goed licht, en klikt op de sluiter. Makkelijk, toch?
En toch is dat niet het einde van het verhaal. Ik heb eindeloos veel kansen verprutst door compositiefouten, fouten bij het scherpstellen, ongewenste bewegingsonscherpte, over- en onderbelichting, en natuurlijk door de instellingen van mijn camera te verstoren. Ik vermoed dat iedereen die veel tijd heeft besteed aan de kunst van landschapsfotografie hetzelfde kan zeggen.
Let’s Talk About Aperture
Note: voor een uitleg en definitie van Aperture bekijk onze inleiding tot Aperture in fotografie.
Weliswaar zijn er hele artikelen, zelfs boeken, geschreven over elk van die fouten en veelgemaakte vergissingen, maar er is er maar één die ik hier ga bespreken – diafragma.
Wat voor diafragma moet je gebruiken bij landschapsfotografie, f/16 toch? Dat is wat ik altijd heb gehoord. Het is de perfecte combinatie van scherpte en scherptediepte. Dus stel je diafragma in op f/16 en schiet erop los.
Dat was het, het artikel is klaar. Ik hoop dat je het leuk vond. Nee, natuurlijk is dat niet alles. Maar ik ben verbaasd hoeveel fotografen ervan uitgaan dat dit het einde van het verhaal is.
Het echte antwoord op de vraag welk diafragma je moet gebruiken is – allemaal – afhankelijk van de situatie.
Ten eerste is landschapsfotografie veel meer dan de klassieke compositie met een voorgrondelement voor een mooi achtergrondlandschap. Er zijn detailopnamen, luchtopnamen, nachtopnamen, telelandschappen en god weet hoeveel andere subgenres binnen deze categorie. Voor elk daarvan, en voor elke situatie daarbinnen, kan een ander diafragma geschikt zijn.
Voordat we daar dieper op ingaan – eerst een waarschuwing.
Verscherpingsproblemen
Wijd Open
Er zijn kosten verbonden aan verschillende diafragma’s. Bij groothoekopening zullen de meeste lenzen zacht zijn omdat elk deel van elk glaselement in de lens aan het werk wordt gezet. Imperfectie in de lenzen, vuil, krassen, en de fysica van het licht zullen samen de scherpte van je beeld beïnvloeden. Dit is een van de redenen waarom scherpe, snelle lenzen zo duur zijn. Het glas moet uitstekend zijn om de scherpte bij groothoekopening te behouden.
Diffractie
Diffractie treedt op aan de andere kant van het f-stop bereik. Wanneer het diafragma ver wordt gesloten, vertonen beelden ook een vermindering van scherpte, maar niet om dezelfde reden. In plaats daarvan treedt er iets op dat diffractie wordt genoemd. Diffractie is eigenlijk een term die is afgeleid van de natuurkunde van golven.
Kijk eens naar de vreselijke handgetekende illustraties die ik hieronder heb gemaakt en je ziet waarom ik fotograaf ben en geen schilder. Maar hopelijk leer je ook iets over diffractie. De lijnen aan de linkerkant tonen golven die door de ruimte bewegen. Zie ze als lichtgolven of oceaangolven, het maakt geen verschil.
Als ze een muur met een grote opening naderen, laat de opening de golven grotendeels intact door, waardoor slechts een lichte verstrooiing en kromming van de inkomende golf ontstaat.
Maar breng een kleinere opening aan (hieronder), en plotseling worden die golven snel gekromd en verstrooid.
In de fotografie zal een groot diafragma relatief weinig verandering veroorzaken in de lichtgolven die uw camera binnenkomen, maar een klein diafragma zal een kleine hoeveelheid licht dwingen zich te verspreiden, te verstrooien en te buigen voordat het de sensor ongelijk en met minder intensiteit raakt. Dit resulteert in een verlies van scherpte.
Hoewel de natuurkunde van dit alles interessant is, als het gaat om fotografie, wat je echt moet weten is dat zeer kleine diafragma’s minder scherp zullen zijn dan middensegment diafragma’s.
Het bereiken van scherpte
Het is je nu waarschijnlijk wel duidelijk dat als je maximale scherpte wilt bereiken, noch volledig open noch gesloten diafragma’s het beste zijn. De scherpte ligt daar ergens tussenin. Voor de meeste lenzen is 2 stops diafragmeren vanaf wijd open de sweet-spot voor scherpte.
Misschien is daarom f/16 zo populair in de landschapsfotografie, het is een goed compromis tussen scherpte en scherptediepte.
En wat nu?
We zijn weer terug waar we begonnen, toch? Gewoon op f/16 fotograferen.
Wel, als haarscherpte het eind en het al van landschapsfotografie zou zijn, dan zou dat waarschijnlijk het geval zijn.
Maar soms wil je misschien wat lensscherpte opofferen voor een kleine scherptediepte of wat diffractieonscherpte ondergaan om een lange sluitertijd te krijgen.
Detailopnamen
Landschapsdetails zijn die kleine delen van een landschap die je fotografische interesse wekken. Het kan gaan om een groepje herfstbladeren, een steen in een toendraweide of het licht op besneeuwde bomen, naast vele andere mogelijkheden.
In dergelijke situaties wilt u misschien dat interessante onderwerp isoleren van een onoverzichtelijke achtergrond. U kunt dat doen door de kleine scherptediepte te omarmen, door een snel (groot) diafragma te gebruiken.
Ik fotografeerde een paar jaar geleden op een frisse herfstdag. De weide waar ik rondliep, was bevroren en elke stengel gras glinsterde in de vroege ochtendzon. Toen ik een bepaalde stengel zag, die boven de rest uitstak, pauzeerde ik. Ik wilde dat ene stukje gras isoleren.
Dus, met een 70-200mm f2.8 lens, opende ik het diafragma wijd om een kleine scherptediepte te creëren, componeerde en fotografeerde.
Ik heb deze strategie keer op keer toegepast bij mijn landschapsfotografie. Als ik herfstkleuren fotografeer, wil ik vaak een enkel blad of een stukje gebladerte isoleren van een afleidende achtergrond. Een snel diafragma en een kleine scherptediepte zijn de enige manier om dit te doen.
In dergelijke gevallen ben ik blij dat ik een beetje scherpte kan opofferen.
Opnamen vanuit de lucht
Bij luchtfotografie ben je altijd ver verwijderd van het landschap dat je fotografeert (als je dat niet bent, zou je veel grotere zorgen hebben dan foto’s maken). Dieptescherpte is dus niet je grootste zorg.
Tussen haakjes, de trillingen van de motor van het vliegtuig of de helikopter vormen een veel groter risico voor een gebrek aan scherpte dan het te ver open zetten van je diafragma.
Wanneer ik luchtfoto’s maak, zet ik mijn diafragma wijd open om de sluitertijd te maximaliseren. Wanneer je een sluitertijd van minimaal 1/1000e seconde nodig hebt, is een wijd open diafragma de enige praktische oplossing.
Lange belichtingen
Om de sluiter zo lang mogelijk te laten duren voor belichtingen van meerdere seconden (of zelfs van meerdere minuten), moet u het licht dat uw sensor raakt, sterk beperken. Zelfs met een lage ISO en een filter met neutrale dichtheid, is het onmogelijk om op een heldere dag een lange belichting te krijgen zonder het diafragma te verkleinen.
Ik fotografeerde een paar jaar geleden langs een rivier in Alaska, in opdracht van een natuurbeschermingsorganisatie. Het was een stralende namiddag, maar enkele wolken ontsierden de lucht, waardoor de omstandigheden voor het maken van foto’s behoorlijk waren.
Ik wist dat ik er ’s avonds niet meer terug zou kunnen komen, dus ik moest het beste uit de situatie halen. Ondanks het felle middaglicht wilde ik toch een lange belichting van het stromende water.
Ik verlaagde mijn ISO tot de minimuminstelling (50), zette een 4-stops filter met neutrale dichtheid op en stelde mijn diafragma in op f/22, wat ten koste ging van de scherpte.
Met die combinatie kon ik een 8-seconden belichting krijgen van de stromende rivier. Het kabbelende water vervaagde tot een spookachtig reflecterend oppervlak, en ik kreeg het beeld dat ik wilde.
Nachtfotografie
Hier in Alaska besteed ik veel tijd aan het fotograferen van het noorderlicht en neem ik bezoekende fotografen mee om hetzelfde te doen. Er is een mythe over noorderlichtfotografie dat je lang moet belichten – dat is niet zo. In feite wil je er geen.
Eén van de dingen die de Aurora Borealis zo spectaculair maken zijn de details in de gordijnen, de verschuivende kleuren, en de bijna constante beweging. Bij een lange belichtingstijd, langer dan een paar seconden, zullen al die details vervagen. Snelle sluitertijden (of zo snel als je kunt) zijn veel, veel beter.
Om ’s nachts een snelle sluitertijd te krijgen, moet je bereid zijn om je diafragma helemaal te openen, ongeacht het verlies aan scherpte. Met hoge ISO-waarden en snelle, wijd open lenzen kun je sluitertijden bereiken die snel genoeg zijn om de details van een snel bewegend noorderlicht vast te leggen.
Conclusie
Zeker, in klassieke landschapsfotografie, met een voorgrondelement en een achtergrondlandschap, wil je een grote scherptediepte en maximale scherpte. In die omstandigheden stel je je diafragma in op f/16 en vergeet het maar. Maar dergelijke situaties zijn niet het enige aspect van landschapsfotografie.
Je camera’s en lenzen zijn uitgerust met vele hulpmiddelen. Zeggen dat er maar één het “juiste” is, is net zoiets als zeggen dat het enige gereedschap dat een timmerman nodig heeft, een hamer is. Natuurlijk is een hamer het perfecte gereedschap voor een timmerman als hij een spijker moet inslaan, maar hij is echt waardeloos bij het snijden van planken.
Wat is hier de les? Stel je diafragma in op wat nodig is voor de scène, niet op hoe iemand je heeft verteld dat het moet zijn. “Ze” zeggen een heleboel dingen. Je hoeft niet altijd naar hen te luisteren.