Mishandeling van kinderen is het misbruik en de verwaarlozing van kinderen jonger dan 18 jaar. Het omvat alle vormen van fysieke en/of emotionele mishandeling, seksueel misbruik, verwaarlozing, nalatigheid en commerciële of andere uitbuiting, die leiden tot feitelijke of potentiële schade aan de gezondheid, het overleven, de ontwikkeling of de waardigheid van het kind in de context van een relatie van verantwoordelijkheid, vertrouwen of macht.
Omvang van het probleem
Mishandeling van kinderen is een wereldwijd probleem met ernstige gevolgen voor het leven. Ondanks recente nationale enquêtes in verschillende lage- en middeninkomenslanden, ontbreken nog gegevens uit veel landen.
Mishandeling van kinderen is complex en moeilijk te bestuderen. De huidige schattingen lopen sterk uiteen, afhankelijk van het land en de gebruikte onderzoeksmethode. Schattingen zijn afhankelijk van:
- de gebruikte definities van kindermishandeling;
- het type onderzochte kindermishandeling;
- de dekking en kwaliteit van officiële statistieken;
- de dekking en kwaliteit van enquêtes die vragen om zelfrapportage van slachtoffers, ouders of verzorgers.
Niettemin blijkt uit internationale studies dat bijna 3 op de 4 kinderen in de leeftijd van 2-4 jaar regelmatig fysieke straf en/of psychologisch geweld ondergaan door toedoen van ouders en verzorgers, en 1 op de 5 vrouwen en 1 op de 13 mannen meldt als kind seksueel te zijn misbruikt.
Elk jaar zijn er naar schatting 40 150 sterfgevallen door moord bij kinderen onder de 18 jaar, waarvan een deel waarschijnlijk te wijten is aan mishandeling van kinderen. Dit aantal is vrijwel zeker een onderschatting van de werkelijke omvang van het probleem, aangezien een aanzienlijk deel van de sterfgevallen als gevolg van kindermishandeling ten onrechte wordt toegeschreven aan vallen, brandwonden, verdrinking en andere oorzaken.
In gewapende conflicten en vluchtelingensituaties zijn meisjes bijzonder kwetsbaar voor seksueel geweld, uitbuiting en misbruik door strijders, veiligheidstroepen, leden van hun gemeenschap, hulpverleners en anderen.
Gevolgen van mishandeling
Mishandeling van kinderen veroorzaakt leed bij kinderen en gezinnen en kan gevolgen hebben op lange termijn. Mishandeling veroorzaakt stress die in verband wordt gebracht met verstoring van de vroege hersenontwikkeling. Extreme stress kan de ontwikkeling van het zenuwstelsel en het immuunsysteem belemmeren. Bijgevolg lopen mishandelde kinderen als volwassenen een verhoogd risico op gedrags-, lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen zoals:
- het plegen van of slachtoffer zijn van geweld
- depressie
- roken
- obesitas
- hoog-risico seksueel gedrag
- onbedoelde zwangerschap
- alcohol- en drugsmisbruik.
Vanwege deze gevolgen voor gedrag en geestelijke gezondheid kan mishandeling bijdragen tot hartziekten, kanker, zelfmoord en seksueel overdraagbare aandoeningen. Geweld tegen kinderen draagt ook bij tot ongelijkheid in het onderwijs. Kinderen die in hun jeugd enige vorm van geweld hebben meegemaakt, hebben een 13% grotere kans om hun schoolopleiding niet af te maken.
Naast de gevolgen van kindermishandeling voor de gezondheid, de maatschappij en het onderwijs, is er ook een economische impact, waaronder kosten van ziekenhuisopname, geestelijke gezondheidszorg, kinderwelzijn, en gezondheidskosten op langere termijn.
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren voor kindermishandeling geïdentificeerd. Niet alle risicofactoren zijn aanwezig in alle sociale en culturele contexten, en de lijst hier biedt een overzicht bij het proberen te begrijpen van de oorzaken van kindermishandeling.
Kind
Het is belangrijk te benadrukken dat kinderen het slachtoffer zijn en nooit de schuld hebben van mishandeling. Kenmerken van een individueel kind die de kans op mishandeling kunnen vergroten zijn onder meer:
- jonger zijn dan vier jaar of een adolescent
- ongewenst zijn, of niet voldoen aan de verwachtingen van de ouders
- speciale behoeften hebben, aanhoudend huilen of abnormale fysieke kenmerken hebben
- een verstandelijke handicap of neurologische stoornis hebben
- identificeren als of geïdentificeerd worden als lesbisch, homoseksueel, biseksueel of transgender.
Parent of verzorger
Karakteristieken van een ouder of verzorger die het risico op kindermishandeling kunnen verhogen zijn onder meer:
- moeite met de hechting met een pasgeborene
- het kind niet verzorgen
- zelf als kind mishandeld zijn
- zich niet bewust zijn van de ontwikkeling van kinderen of onrealistische verwachtingen hebben
- misbruik van alcohol of drugs, ook tijdens de zwangerschap
- lage eigendunk
- slechte impulscontrole
- een psychische of neurologische stoornis
- betrokkenheid bij criminele activiteiten
- financiële moeilijkheden.
Relaties
Karakteristieken van de relaties binnen gezinnen of tussen intieme partners, vrienden en leeftijdgenoten die het risico op kindermishandeling kunnen verhogen, zijn onder meer:
- destructie van het gezin of geweld tussen andere gezinsleden
- geïsoleerd zijn in de gemeenschap of het ontbreken van een ondersteunend netwerk
- het wegvallen van steun bij de opvoeding van kinderen vanuit de uitgebreide familie.
Community and societal factors
Karakteristieken van gemeenschappen en samenlevingen die het risico op kindermishandeling kunnen verhogen zijn onder meer:
- ongelijkheid op grond van geslacht en sociale ongelijkheid;
- gebrek aan adequate huisvesting of diensten ter ondersteuning van gezinnen en instellingen;
- hoge werkloosheids- of armoedeniveaus;
- de gemakkelijke beschikbaarheid van alcohol en drugs;
- onvoldoende beleid en programma’s ter voorkoming van kindermishandeling, kinderpornografie, kinderprostitutie en kinderarbeid;
- sociale en culturele normen die geweld tegen anderen bevorderen of verheerlijken, het gebruik van lijfstraffen ondersteunen, rigide genderrollen eisen, of de status van het kind in ouder-kindrelaties verminderen;
- sociaal, economisch, gezondheids- en onderwijsbeleid dat leidt tot een slechte levensstandaard, of tot sociaal-economische ongelijkheid of instabiliteit.
Preventie
Voorkomen van en reageren op mishandeling van kinderen vereist een multisectorale aanpak.
Hoe vroeger in het leven van kinderen dergelijke interventies plaatsvinden, des te groter zijn de voordelen voor het kind (b.v. cognitieve ontwikkeling, gedragsmatige en sociale competentie, onderwijsniveau) en voor de samenleving (b.v. minder delinquentie en criminaliteit).
Effectieve en veelbelovende interventies zijn onder meer:
- ondersteuning voor ouders en verzorgers: Voorlichtings- en vaardigheidsopbouwsessies ter ondersteuning van de ontwikkeling van een verzorgende, geweldloze opvoeding, gegeven door verpleegkundigen, maatschappelijk werkers of opgeleide lekenwerkers via een reeks huisbezoeken of in een gemeenschapsomgeving.
- Educatie en aanpak van levensvaardigheden:
- Versterking van de inschrijving voor kwaliteitsonderwijs om kinderen in staat te stellen kennis, vaardigheden en ervaringen op te doen die veerkracht opbouwen en risicofactoren voor geweld verminderen
- Programma’s ter voorkoming van seksueel misbruik die bewustzijn opbouwen en vaardigheden aanleren om kinderen en adolescenten te helpen instemming te begrijpen, seksueel misbruik en seksuele uitbuiting te voorkomen en te vermijden, en hulp en steun te zoeken
- Interventies om een positief schoolklimaat en een geweldvrije omgeving op te bouwen, en de relaties tussen leerlingen, leerkrachten en beheerders te versterken
- Normen en waardenbenaderingen: Programma’s om beperkende en schadelijke gender- en sociale normen rond de opvoeding van kinderen, kinderdiscipline en gendergelijkheid om te buigen en de verzorgende rol van vaders te bevorderen
- Invoering en handhaving van wetten: wetten om gewelddadige bestraffing te verbieden en kinderen te beschermen tegen seksueel misbruik en seksuele uitbuiting.
- Respons- en ondersteuningsdiensten: Vroegtijdige herkenning van gevallen in combinatie met voortdurende zorg voor kindslachtoffers en gezinnen om herhaling van mishandeling te helpen verminderen en de gevolgen ervan te verzachten.
Om de effecten van preventie en zorg te maximaliseren, beveelt de WHO aan dat interventies worden uitgevoerd als onderdeel van een vierstappenbenadering van de volksgezondheid:
- het probleem definiëren;
- oorzaken en risicofactoren identificeren;
- interventies ontwerpen en testen die gericht zijn op het minimaliseren van de risicofactoren;
- informatie verspreiden over de effectiviteit van interventies en de schaal van bewezen effectieve interventies vergroten.
WHO antwoord
WHO, in samenwerking met partners:
- geeft richtsnoeren voor evidence-based preventie van kindermishandeling; zie INSPIRE Zeven strategieën om geweld tegen kinderen te beëindigen
- geeft evidence-based richtsnoeren om eerstelijnszorgverleners te helpen kinderen te herkennen die hebben geleden onder geweld en verwaarlozing en evidence-based eerstelijnsondersteuning te bieden; Zie de WHO-richtsnoeren voor de reactie van de gezondheidssector op kindermishandeling
- pleit voor meer internationale steun voor en investeringen in empirisch onderbouwde preventie van kindermishandeling;
- biedt technische ondersteuning voor empirisch onderbouwde preventieprogramma’s voor kindermishandeling in diverse lage- en middeninkomenslanden.