Mayacodices

Bladzijde 9 van de Dresden Codex (uit de uitgave van Förstermann van 1880)

Maya codices (enkelvoud codex) zijn vouwboeken die stammen uit de precolumbiaanse Maya-beschaving. Deze codices werden geschreven in Maya-hiërogliefenschrift op Meso-Amerikaans papier, gemaakt van de binnenbast van bepaalde bomen, waarvan de wilde vijgenboom of Amate (Ficus glabrata) de belangrijkste is. Het papier, algemeen bekend onder het Nahuatl-woord amatl, werd door de Maya’s huun genoemd. De vouwboeken zijn het product van professionele schriftgeleerden die werkten onder de bescherming van de Brulaap-goden. De Maya’s ontwikkelden hun huun-papier rond de vijfde eeuw, in dezelfde tijd als de Romeinen, maar hun schorspapier was duurzamer en een beter schrijfoppervlak dan papyrus. De codices zijn genoemd naar de steden waar zij zich uiteindelijk vestigden. De codex van Dresden wordt algemeen beschouwd als de belangrijkste van de weinige die bewaard zijn gebleven.

Achtergronden

Er bestonden veel codices ten tijde van de Spaanse verovering van Yucatán in de zestiende eeuw, maar deze werden spoedig daarna massaal vernietigd door de Conquistadores en katholieke priesters. In het bijzonder werden alle codices in Yucatán in juli 1562 op bevel van bisschop Diego de Landa vernietigd. Dergelijke codices waren de voornaamste schriftelijke documenten van de Maya-beschaving, samen met de vele inscripties op stenen monumenten en stèles die tot op de dag van vandaag bewaard zijn gebleven. Hun onderwerpsbereik omvatte echter naar alle waarschijnlijkheid meer onderwerpen dan die welke in steen en gebouwen waren vastgelegd, en leek meer op wat men aantreft op beschilderd keramiek (de zogenaamde “keramische codex”). Alonso de Zorita schreef dat hij in 1540 in de hooglanden van Guatemala talrijke van dergelijke boeken zag die “hun geschiedenis van meer dan achthonderd jaar terug vastlegden, en die voor mij werden uitgelegd door zeer oude Indianen” Bartolomé de las Casas, een zestiende eeuwse Spaanse Dominicaanse priester, betreurde het dat dergelijke boeken, wanneer ze gevonden werden, vernietigd werden: “Onze geestelijken hebben deze boeken gezien, en zelfs ik heb een deel gezien van de boeken die door de monniken werden verbrand, kennelijk omdat ze dachten dat ze de Indianen zouden kunnen schaden op het gebied van godsdienst, want in die tijd stonden ze aan het begin van hun bekering”. De laatste codices die werden vernietigd waren die van Tayasal, Guatemala in 1697, de laatste stad die in Amerika werd veroverd Door hun vernietiging is de mogelijkheid om inzicht te krijgen in enkele belangrijke gebieden van het leven van de Maya’s sterk afgenomen.

Nog slechts drie codices en mogelijk een fragment van een vierde overleefden tot in de moderne tijd. De namen van de vier codices geven de steden aan waar ze werden gevestigd. Dit zijn:

• De Dresden Codex, ook bekend als de Codex Dresdensis;
• De Madrid Codex, ook bekend als de Tro-Cortesianus Codex;
• De Parijs Codex, ook bekend als de Peresianus Codex;
• De Grolier Codex, ook bekend als het Grolier Fragment.

Dresden Codex

Maya-glyph weergave voor het cijfer 0 (nul), horizontale lay-out. Deze versie is typerend voor de (meer uitgebreide) weergaven van deze glyph zoals ze voorkomen in de Maya codex inscripties. De glyph is een gestileerde schelp, & vandaar vaak aangeduid als de “schelp glyph”.

De Dresden Codex (ook bekend als Codex Dresdensis) wordt beschouwd als een codex uit de elfde of twaalfde eeuw van de Yucatecaanse Maya in Chichén Itzá Er wordt aangenomen dat het een kopie is van een originele tekst van zo’n drie- of vierhonderd jaar eerder en het vroegst bekende boek dat in de Amerika’s is geschreven.

Geschiedenis

Johann Christian Götze, directeur van de Koninklijke Bibliotheek in Dresden, kocht de codex in 1739 van een particuliere eigenaar in Wenen. Hoe hij in Wenen is gekomen is onbekend. Men vermoedt dat Hernán Cortés hem in 1519 als eerbetoon aan koning Karel I van Spanje heeft gestuurd. Karel had Cortés benoemd tot gouverneur en kapitein-generaal van het pas veroverde Mexicaanse gebied. Het bevindt zich sindsdien in Europa. Götze schonk het in 1744 aan de rijksbibliotheek van Saksen, de Koninklijke Bibliotheek in Dresden. De bibliotheek publiceerde de codex voor het eerst in 1848.

De bibliotheek die de codex bezat werd gebombardeerd en liep ernstige schade op tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Dresden Codex werd zwaar beschadigd door water tijdens de Dresden Fire Storms; 12 pagina’s van de codex werden beschadigd en andere delen van de codex werden vernietigd. Na deze schade werd de codex zorgvuldig gerestaureerd. Desondanks is het volgens historicus Salvador Toscano nog steeds een getrouwe weergave van de vroegrijpheid en elegantie van de oude Maya’s.

Beschrijving

De Dresden Codex wordt beschouwd als de meest complete van de vier overgebleven Amerikaanse codices. De Dresden Codex is gemaakt van Amatl-papier (“kopó,” vijgenbast dat is platgedrukt en bedekt met een kalkpasta), dubbelgevouwen in een accordeon-achtige vorm van vouwtekst. De codex van schorspapier is bedekt met fijn stucwerk of gesso en is acht duim hoog bij elf voet lang.

De Dresden Codex werd geschreven door acht verschillende scribenten die beide zijden gebruikten. Ze hadden allemaal hun eigen schrijfstijl, glyphs, en onderwerpen. De codex heeft een totale lengte van 74 pagina’s. De afbeeldingen zijn met buitengewone helderheid geschilderd met zeer fijne penselen. De basiskleuren die voor de codex werden gebruikt van plantaardige kleurstoffen waren rood, zwart en het zogenaamde Maya-blauw.

De Dresden Codex bevat astronomische tabellen van een uitzonderlijke nauwkeurigheid. De codex bevat almanakken, astronomische en astrologische tabellen, en religieuze verwijzingen. De specifieke godsverwijzingen hebben te maken met een rituele telling van 260 dagen die op verschillende manieren is opgedeeld. De Dresden Codex bevat voorspellingen voor een gunstige timing van de landbouw. Het heeft informatie over regenseizoenen, overstromingen, ziekte en geneeskunde. Er schijnen ook samenstanden in te staan van sterrenbeelden, planeten en de Maan. Het meest bekend is de Venus-tabel.

Venuscyclus

De Venuscyclus was een belangrijke kalender voor de Maya’s, en veel informatie hierover is te vinden in de Dresden codex. De Maya-hoven schijnen bekwame astronomen in dienst gehad te hebben, die de Venuscyclus konden berekenen. Er zijn zes bladzijden in de Dresden Codex gewijd aan de nauwkeurige berekening van de plaats van Venus. De Maya’s konden deze nauwkeurigheid bereiken door zorgvuldige observatie gedurende vele eeuwen. De Venuscyclus was vooral belangrijk omdat de Maya’s geloofden dat deze in verband werd gebracht met oorlog en zij gebruikten deze cyclus om de juiste tijden te voorspellen (electieve astrologie) voor kroningen en oorlog. Maya-heersers planden het begin van oorlogen wanneer Venus opkwam. De Maya’s hebben wellicht ook de bewegingen van andere planeten gevolgd, waaronder Mars, Mercurius en Jupiter.

Codex van Madrid

De Codex van Madrid (ook bekend als Codex Tro-Cortesianus) is, hoewel van inferieure kwaliteit, nog gevarieerder dan de Codex van Dresden en is het product van acht verschillende scribenten. Hij bevindt zich in het Museo de América in Madrid, Spanje, waar hij wellicht door Hernán Cortés naar het koninklijk hof is gestuurd. Er zijn 112 bladzijden, die werden opgesplitst in twee afzonderlijke delen, bekend als de Troano Codex en de Cortesianus Codex. Deze werden in 1888 weer samengevoegd. De herkomst van deze Codex is Tayasal, de laatste Maya-stad die in 1697 werd veroverd.

Parijse Codex

De Parijse Codex (ook bekend als Codex Peresianus) bevat profetieën voor tuns en katuns (zie Mayakalender), alsmede een Maya-dierenriem, en is dus in beide opzichten verwant aan de Boeken van Chilam Balam. De codex verschijnt voor het eerst in 1832 als een aanwinst van de Bibliothèque Impériale (later de Bibliothèque Nationale, of Nationale Bibliotheek) in Parijs. Drie jaar later werd de eerste reproductietekening ervan gemaakt voor Lord Kingsborough, door zijn Lombardische kunstenaar Agostino Aglio. De originele tekening is nu verloren gegaan, maar een kopie is bewaard gebleven tussen enkele van Kingsborough’s ongepubliceerde proefdrukken, in de collectie van de Newberry Library, Chicago.

Hoewel er in de volgende kwart eeuw af en toe naar werd verwezen, wordt de definitieve “herontdekking” toegeschreven aan de Franse oriëntalist León de Rosny, die in 1859 de codex terugvond uit een mand met oude papieren die was opgeborgen in een schoorsteenhoek van de Bibliothèque Nationale, waar hij afgedankt en kennelijk vergeten had gelegen. Als gevolg daarvan is hij in zeer slechte staat. Het werd gevonden gewikkeld in een papier met het woord Pérez erop geschreven, mogelijk een verwijzing naar de Jose Pérez die in 1859 twee korte beschrijvingen van de toen nog anonieme codex had gepubliceerd. De Rosny gaf het aanvankelijk de naam Codex Peresianus (“Codex Pérez”) naar de identificerende wikkel, maar na verloop van tijd zou de codex meer algemeen bekend worden als de Codex van Parijs.

De Rosny publiceerde een facsimile editie van de codex in 1864. Hij blijft in het bezit van de Bibliothèque Nationale.

Grolier Codex

Terwijl de andere drie codices al sinds de negentiende eeuw bij geleerden bekend waren, kwam de Grolier Codex (ook bekend als Grolier Fragment) pas in de jaren zeventig aan de oppervlakte. Deze vierde Maya codex zou in een grot zijn gevonden, maar de vraag naar de echtheid ervan is nog steeds niet tot ieders tevredenheid beantwoord. Dr. José Saenz, een Mexicaanse verzamelaar kocht het codexfragment en liet het door Michael Coe tentoonstellen in de Grolier Club, New York, waaraan de naam van het fragment is ontleend. De codex werd later aan de Mexicaanse regering geschonken.

De codex is eigenlijk een fragment van 11 bladzijden. Hij bevindt zich thans in een museum in Mexico, maar is niet voor het publiek te bezichtigen. Er zijn gescande foto’s van beschikbaar op het web. De pagina’s zijn veel minder gedetailleerd dan die van de andere codices. Op elke bladzijde staat een held of god afgebeeld, met het gezicht naar links. Bovenaan elke bladzijde staat een nummer. Links onderaan elke bladzijde staat wat een lijst van data lijkt te zijn.

Andere Maya codices

Gezien de zeldzaamheid en het belang van deze boeken, wekken geruchten over het vinden van nieuwe exemplaren vaak de belangstelling. Bij archeologische opgravingen op Maya-terreinen zijn een aantal rechthoekige klompen gips en verfschilfers gevonden, meestal in elitegraven. Deze brokken zijn de overblijfselen van codices waarvan al het organische materiaal is weggerot. Enkele van de meest coherente van deze klonters zijn bewaard gebleven, met de magere hoop dat een of andere techniek die door toekomstige generaties archeologen zal worden ontwikkeld, misschien in staat zal zijn enige informatie te ontlenen aan deze overblijfselen van oude pagina’s. De oudst bekende Maya-boeken zijn door archeologen gevonden als grafgiften bij opgravingen in Uaxactun, Guaytán in San Agustín Acasaguastlán, en Nebaj in Quiché, Guatemala, in Altun Ha in Belize en in Copán in Honduras. De zes voorbeelden van Mayaboeken die bij opgravingen zijn ontdekt, dateren uit de vroeg-klassieke (Uaxactún en Altun Ha), laat-klassieke (Nebaj, Copán) en vroeg-postklassieke (Guaytán) periode en zijn helaas alle veranderd door de druk en de vochtigheid gedurende de vele jaren dat zij in de grond hebben gezeten, waardoor de organische drager is verdwenen en zij zijn gereduceerd tot onopenbare massa’s of tot verzamelingen van zeer kleine schilfers en stukjes van de oorspronkelijke kalklaag en veelkleurige beschildering. Het resultaat is, helaas, nog meer oude boeken die waarschijnlijk nooit gelezen zullen worden.

Valsemunterij

Sinds het begin van de twintigste eeuw zijn er verschillende vervalsingen van wisselende kwaliteit geproduceerd; deze hebben zelden serieuze geleerden voor de gek gehouden, maar kunstverzamelaars hebben de vervalsers vaak winst opgeleverd (in het begin van de twintigste eeuw bevonden zich twee uitvoerig vervalste codices in de collectie van William Randolph Hearst). Toen de Grolier voor het eerst opdook, dachten een aantal vooraanstaande Mayanisten dat het waarschijnlijk om een ongewoon slimme vervalsing ging; en hoewel grondiger onderzoek velen overtuigde van de echtheid ervan, blijven er nog ernstige twijfels bestaan.

Zie ook

• Azteekse codices
• Codex
• Maya-beschaving
• papier

Noten

• Anzovin, Steven, et al. Famous First Facts International Edition. Bronx, NY: H. W. Wilson Company, 2000. ISBN 0824209583
• Aveni, Anthony F. Empires of Time. Londen: Tauris Parke Paperbacks, 2000. ISBN 1860646026
• Burns, Marna. The Complete Book of Handcrafted Paper. Mineola, NY: Courier Dover Publications, 2004. ISBN 048643544X.
• del Castilloa, H. Calvo. et al. The Grolier Codex: A PIXE & RBS Study of the Possible Maya Document, Proceedings of the XI International Conference on PIXE and its Analytical Applications, Puebla, Mexico, May 25-29, 2007. Ontvangen op 9 oktober 2008.
• Coe, Michael D. De Maya Code doorbreken. Londen: Thames & Hudson, 1992. ISBN 0500050619.
• Marhenke, Randa. De oude Maya Codices. Maya Hiërogliefenschrift. MAMSI. Retrieved October 8, 2008.
• Ruggles, Clive L. N. Ancient Astronomy. ABC-CLIO, 2005, ISBN 1851094776
• Sharer, Robert J. et al, The Ancient Maya. Stanford University Press, 2006. ISBN 0804748179
• Sharer, Robert J. en met Loa P. Traxler. De oude Maya’s, 6e editie (volledig herzien). Stanford, CA: Stanford University Press, 2006. ISBN 0804748160.
• Stuart, George E. 1992, “Quest for Decipherment: A Historical and Biographical Survey of Maya Hieroglyphic Decipherment,” 1-64. in Elin C. Danien en Robert J. Sharer, eds. Nieuwe theorieën over de oude Maya’s. (Monografieënreeks van het Universiteitsmuseum, nr. 77.) Philadelphia: University Museum, University of Pennsylvania, ISBN 0924171138.
• Teresi, Dich. Verloren ontdekkingen: The Ancient Roots of Modern Science-from the Babylonians to the Maya. Simon and Schuster, 2002. ISBN 0684837188
• Thompson, J. Eric. Een commentaar op de Dresden Codex: A Maya Hieroglyphic Book. Philadelphia: American Philosophical Society, 1972.
• Wiedemann, Hans G., with Klaus-Werner Brzezinka, Klaus Witke, and Ingolf Lamprecht. 2007. “Thermische en Raman-spectroscopische analyse van Maya Blauw-dragende artefacten, in het bijzonder fragment IV van de Codex Huamantla.” Thermochimica Acta 456 (1): 56-63.
• De Zorita, Alonso. Leven en Arbeid in het Oude Mexico: The Brief and Summary Relation of the Lords of New Spain, Vertaald door Benjamin Keen. (origineel 1963) herdruk University of Oklahoma Press, 1994. ISBN 0806126795
• Dit artikel bevat tekst uit de Encyclopædia Britannica Eleventh Edition, een publicatie die nu in het publieke domein is.

Alle links opgehaald op 7 september 2018.

• The Construction of the Codex In Classic- and Postclassic-Period Maya Civilization Maya Codex and Paper Making
• The Dresden codex FAMSI.org.
• Complete Dresden codex as JPG, FAMSI.org.
• The Madrid Codex.FAMSI.org.
• Complete Paris Codex als PDF. FAMSI.org.
• Complete Grolier Codex als JPG.mayavase.com.