Hoewel muziek en muziekonderwijs wellicht al duizenden jaren bestaan, is de vroegste geschiedenis speculatief. Zelfs wanneer de geschiedenis begint te worden opgetekend, wordt muziek vaker genoemd dan muziekonderwijs. In de bijbelse traditie werd de Hebreeuwse litanie met rijke muziek begeleid, maar de Torah of Pentateuch zwijgt over de beoefening en het onderricht van muziek in het vroege leven van Israël. Alfred Sendrey suggereert echter dat we in I Samuel 10 “een plotselinge en onverklaarbare opleving van grote koren en orkesten aantreffen, bestaande uit grondig georganiseerde en getrainde muzikale groepen, die vrijwel ondenkbaar zou zijn zonder langdurige, methodische voorbereiding”. Dit heeft sommige geleerden ertoe gebracht te geloven dat de profeet Samuel de patriarch was van een school die niet alleen profeten en heilige mannen onderwees, maar ook heilige muzikanten.
De schola cantorum (pauselijk koor) in Rome is wellicht de eerste geregistreerde muziekschool in de geschiedenis, toen Gregorius de Grote (540-604) een bestaand gilde uit de 4e eeuw permanent maakte (schola verwees oorspronkelijk meer naar een gilde dan naar een school). De school bestond uit monniken, seculiere geestelijken en jongens. De kathedraalschool van Wells, Engeland, die in 909 n.Chr. als kathedraalschool werd gesticht om koorzangers op te leiden, onderwijst nog steeds koorzangers en geeft les aan instrumentalisten. De school schijnt echter tenminste eenmaal heropgericht te zijn.
Saint Martial school, 10e tot 12e eeuw, was een belangrijke school voor compositie in de abdij van Saint Martial, Limoges. Ze is bekend voor de compositie van tropes, sequensen, en het vroege organum. In dit opzicht was het een belangrijke voorloper van de Notre Dame school. Het was de Notre Dame school (eind 12e en begin 13e eeuw) die het eerste repertoire van polyfone (meerstemmige) muziek was dat internationaal aanzien en circulatie verwierf. De school was een groep componisten en zangers die werkten onder het beschermheerschap van de grote kathedraal Notre-Dame in Parijs. De eerste gegevens over Escolania de Montserrat, een jongenskoor dat verbonden was aan een muziekschool, dateren van 1307 en zetten nog steeds het muzikale onderwijs voort.
RenaissanceEdit
De Accademia Nazionale di Santa Cecilia (Nationale Academie van Sint-Cecilia) is een van de oudste muzikale instellingen ter wereld, gevestigd in Italië.Zij is gevestigd in het Auditorium Parco della Musica in Rome, en werd gesticht door de pauselijke bul, Ratione congruit, uitgevaardigd door Sixtus V in 1585, die zich beriep op twee heiligen die prominent aanwezig zijn in de westerse muziekgeschiedenis: Gregorius de Grote, naar wie het gregoriaans is genoemd, en de heilige Cecilia, de patroonheilige van de muziek. Het werd opgericht als een “congregatie” of “confraterniteit” – een religieus gilde, zogezegd – en is in de loop der eeuwen uitgegroeid van een forum voor plaatselijke musici en componisten tot een internationaal vermaarde academie die actief is op het gebied van muziekwetenschap (met 100 vooraanstaande muziekwetenschappers die het lichaam van de Accademia vormen), muziekonderwijs (in zijn rol als conservatorium) en uitvoering (met een actief koor en symfonieorkest).
De term conservatorium vindt zijn oorsprong in het 16e-eeuwse Italië van de Renaissance, waar weeshuizen (conservatori) verbonden waren aan hospitalen. De weeskinderen (conservati “geredden”) kregen er een muzikale opvoeding, en de term werd geleidelijk toegepast op muziekscholen. Deze ziekenhuizen-conservatoria behoorden tot de eerste seculiere instellingen die waren uitgerust voor een praktische opleiding in muziek. In de 18e eeuw speelden de Italiaanse conservatoria al een belangrijke rol bij de opleiding van kunstenaars en componisten.
16e-18e eeuwEdit
In de stad Napels was een conservatorio een strikt seculiere onderwijs- en leerplaats die gespecialiseerd was in muziekonderwijs. Er waren reeds vier conservatoria in Napels actief in de 16e en 18e eeuw:
- I poveri di Gesù Cristo (‘De paupers van Jezus Christus’), in 1599 gesticht door Marcello Fossataro, vermeldde in hun officiële register reeds een magister musicæ en magister lyræ in 1633;
- Santa Maria di Loreto werd in 1535 gesticht, waar de componist Giovan Battista Pergolesi (1710-1736) studeerde;
- La pietà dei turchini werd gesticht in 1583 en de vroegste vondsten wijzen op muzikale activiteit rond het jaar 1615;
- Sant’Onofrio a porta Capuana werd gesticht in 1578, was het eerste conservatorium ter wereld. Hier studeerde en doceerde de componist Giovanni Paisiello (1740-1816), die in het midden van 1600 begon met muziekonderwijs en in de volgende decennia meer prioriteit zal geven aan de opera buffa;
- plus een alleen voor meisjes, dell’Annunziata genaamd.
Het is in deze zelfde instellingen dat de zogenaamde Scuola Musicale Napoletana werd ontwikkeld, dankzij het werk van musici en pedagogen als Alessandro Scarlatti (1660-1725) en Francesco Durante (1684-1755), die ook Pergolesi’s en Paisiello’s leraar was.
18e-19e eeuwEdit
Het voorbeeld van Napels, waar toelating geschiedde door middel van een vergelijkend examen en het onderwijs gratis was, werd vervolgens, met wijzigingen, in vele Europese steden nagevolgd, o.a. in Parijs (1795), Bologna (1804), Milaan (1807), Florence en Praag (1811), Warschau en Wenen (1821), Londen (1822), Den Haag (1826), Luik (1827); iets later werden in Rusland twee conservatoria opgericht door de gebroeders Rubinstein – Anton in Sint-Petersburg (1862) en Nikolai in Moskou (1866). In de tweede helft van de 19e eeuw breidde het netwerk zich uit naar het Amerikaanse continent: Rio de Janeiro (1847), Boston (1853), Baltimore en Chicago (1868), Havana (1885), en Buenos Aires (1893). In de jaren veertig werden in verschillende Aziatische en Afrikaanse landen, waaronder Irak, Libanon en Kenia, instellingen voor voortgezette muziekopleidingen opgericht.
In dit opzicht sluiten projecten zoals El Sistema meer aan bij de traditie die in Italië is ontstaan (waar het conservatoriumonderwijs nog steeds gratis is) dan in een Engelstalig land, waar studenten een zeer selectieve toegang tot beurzen hebben (zie de Royal Academy of Music of het Royal College of Music in het Verenigd Koninkrijk).