Door Syriacus Buguzi en Fiona Broom
Afrika heeft slechts enkele maanden om te reageren op een invasieve malariamug die goed gedijt in steden, voordat de situatie oncontroleerbaar escaleert, zo waarschuwen deskundigen.
Wetenschappers voorspellen dat meer dan 125 miljoen stadsbewoners in heel Afrika een hoger malariarisico zullen lopen door een soort Aziatische mug die zich snel over het continent verplaatst.
De mug, Anopheles stephensi, is een van de weinige malariamuggen die gedijt in stedelijke gebieden vanwege zijn vermogen om schoon water te vinden om zijn eieren te leggen.
Malaria wordt van oudsher beschouwd als een plattelandsziekte. In Afrika kunnen stadscentra volledig vrij zijn van malariatransmissie, volgens deskundigen van de London School of Hygiene and Tropical Medicine (LSHTM).
Maar, de binnenvallende mug zou de locatie en verplaatsing van malaria in Afrika drastisch kunnen veranderen, waar 94 procent van de malariadoden wereldwijd wordt geregistreerd, meestal bij kinderen onder de vijf.
“Ik denk dat het echt heel eng is,” zegt Jo Lines, hoogleraar malariabestrijding en vectorbiologie aan de LSHTM. “Het is een deel van onze plicht om te zeggen: ‘Kijk hier, er gebeurt hier iets.’ Als we nu niet roepen, zal het te laat zijn.”
Nieuw onderzoek onder leiding van Marianne Sinka, een senior postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit van Oxford, zegt dat An. stephensi zich mogelijk al aanpast aan zijn nieuwe omgeving en het hele jaar door actief wordt.
“Hoe meer je kijkt, hoe meer je vindt. We begrijpen de omvang van de bedreiging nog niet echt, maar van de laatste paar jaar ziet het er niet goed uit.”
Louisa Messenger, London School of Hygiene and Tropical Medicine
“Als het ongecontroleerd doorgaat met zijn invasie in het Afrikaanse continent, is er een zeer reële mogelijkheid van massale uitbraken van malaria,” zegt Sinka’s team. “In een continent dat ernaar streeft zijn gezondheidssystemen te verbeteren en te versterken, zou zo’n enorme last catastrofaal kunnen zijn. Gerichte vectorsurveillance is daarom dringend nodig.”
Nieuwe dreiging
Sinka’s onderzoek is een alarmbel, zegt Louisa Messenger, een assistent-professor aan LSHTM. “De belangrijkste conclusies en observaties zijn zeer opvallend. De aantallen, als ze werkelijkheid worden, zijn zeer dramatisch,” vertelt Messenger aan SciDev.Net.
In 2012 werd een ongebruikelijke uitbraak van malaria in de stad Djibouti in de Hoorn van Afrika gemeld, waarbij ook Ethiopië en Soedan gevallen meldden. Dit was de eerste geregistreerde verschijning van An. Stephensi in Afrika.
Tegen vorig jaar had de Wereldgezondheidsorganisatie een vectoralarm afgegeven, met de waarschuwing dat de mug zich leek te verspreiden van Djibouti naar naburige landen.
Messenger zegt dat de mug waarschijnlijk is aangekomen via schepen die havens in Oost-Afrika binnenvaren. Het in kaart brengen van de transmissie laat zien dat de verspreiding van de mug de belangrijkste transportroutes volgt die worden gebruikt door zware voertuigen om vracht te verplaatsen.
“De invasie van An. stephensi in Afrika is bijzonder zorgwekkend; meer dan 40 procent van de Afrikanen ten zuiden van de Sahara leeft in stedelijke omgevingen,” schrijven Sinka en co-auteurs in hun paper, gepubliceerd in PNAS (14 september).
“Binnen stedelijke omgevingen kunnen muggen veel moeilijker onder controle te krijgen zijn, maar mensen hebben misschien wel betere toegang tot gezondheidszorg en behandeling, dus het is moeilijk in te schatten wat de gevolgen van deze binnendringende mug zouden kunnen zijn,” vertelt Sinka aan SciDev.Net.
Onderzoekers werken snel om de schaal van de verspreiding van An. stephensi te begrijpen.
“Hoe meer je kijkt, hoe meer je vindt,” zegt Messenger. “We begrijpen de omvang van de bedreiging nog niet echt, maar van de laatste paar jaar ziet het er niet goed uit.”
Entomoloog Fredros Okumu, wetenschappelijk directeur van het Ifakara Health Institute in Tanzania, is het eens met de bevindingen van de studie. “Voorlopig is het het beste om de omvang van de verspreiding en de rol ervan in de malariaoverdracht te beoordelen,” zegt Okumu.
Oproep tot actie
Overheden moeten in actie komen om An. stephensi binnen “een paar maanden of een jaar, maar niet langer, daarna zal het te laat zijn, zal het zich te ver hebben verspreid”, zegt Lines.
In 1930 slaagde de wereld er niet in snel te reageren op de invasie van de Afrikaanse mug Anopheles gambiae in Brazilië, wat resulteerde in een grote malaria-epidemie in 1938. Lines zegt dat de crisis in Brazilië als waarschuwing moet dienen, maar ook als voorbeeld van succes – toen een uitgebreid beheersplan werd vastgesteld, werd An. Gambiae in Brazilië uitgeroeid.
“Hoe sneller je deze beslissing neemt, hoe goedkoper het is,” zegt Lines. “Dit is een opkomende infectieziekteramp die we nog steeds kunnen voorkomen – maar alleen als we nu besluitvaardig handelen.”
Messenger zegt dat muskietennetten en het sproeien met insecticiden houdbare maatregelen zijn, maar ze zullen de verspreiding van de mug niet terugdringen. “Om terug te duwen moet je denken aan meer bronvermindering,” zegt ze.
Geïntegreerde strategieën die huishoudelijke gedragsverandering en surveillanceprogramma’s omvatten, evenals conventionele controlemaatregelen, kunnen succesvol zijn, zeggen Messenger en collega Lines.
“We hebben opties, de coördinatie, het geld en de politieke wil om het te doen,” zegt Messenger.
Dit stuk werd geproduceerd door SciDev.Net’s Sub-Sahara Africa English desk.