Ambroise Paré
(1510 ?-1590)
Ambroise Paré wordt beschouwd als de grootste middeleeuwse chirurgijn van de 16e eeuw, die vier Franse (katholieke) koningen (Hendrik II, Frans II, Karel IX en Hendrik III) heeft gediend, ondanks zijn nederige protestantse afkomst. Paré werd geboren in Noord-Frankrijk in 1510 (?). Hoewel hij geen formele medische opleiding had genoten, kreeg hij een praktische opleiding in Hotel Dieu in Parijs, een van de oudste Franse ziekenhuizen. Zijn intelligentie en jarenlange ervaring, nog versterkt tijdens militaire campagnes (1542) en de Franse Godsdienstoorlogen van 1562-1598, bezorgden hem het respect en de bescherming van het koningshuis. Tijdens het bloedbad op St. Bartholomeusdag (23 augustus 1572), toen een losgeslagen menigte tienduizenden Hugenoten (calvinistische protestanten) in Parijs vermoordde, werd Pare door Karel IX zelf gered.
Pare was een praktiserend barbier-chirurg met een grote vingervlugheid en originaliteit. Hem wordt de uitvinding van nieuwe tandheelkundige en chirurgische instrumenten toegeschreven, de invoering van de ligatuur om het bloeden te stelpen in plaats van een heet ijzer te gebruiken en de cauterisatie met kokende olie om van het “giftige” karakter van buskruit af te komen. Hij gebruikte een balsemend wondverband van eierdooier en terpentijnolie en kreeg daardoor de bijnaam “de zachte chirurg”. In tegenstelling tot zijn tijdgenoten, “geschoolde” chirurgen en artsen, sprak Paré geen Latijn. Hij schreef in het Frans en zijn eerste volledig gepubliceerde werk verscheen vrij laat in zijn leven (1575) maar had al tientallen edities en vertalingen gekend. Voorafgaand aan zijn verzameld werk publiceerde Paré De methode om wonden te genezen veroorzaakt door arquebussen en vuurwapens in 1545 en Verhandeling over Heelkunde 19 jaar later.
Het exemplaar in onze verzameling is een Verzameld werk (Oeuvres) uitgave uit 1652 in het Frans. Het is een enorm volume van 924 pagina’s. Het is een van de meest opmerkelijke chirurgische werken uit de tijd van de Renaissance. Paré geeft een samenvatting van alle medische en chirurgische kennis tot dan toe en citeert 173 auteurs, waaronder oude Griekse, Romeinse en Arabische klassieken (Hippocrates, Plato, Celsus, Galen, Rhazes, Avicenna) maar ook uit werken van tijdgenoten als Vesalius en Fallopius. Van bijzonder belang zijn zijn buitengewone illustraties, meer dan 320 gravures die op grote schaal werden overgenomen in latere publicaties, waaronder Scultetus’ Armamentarium Chirurgicum, een ander deel in onze collectie.
Editorial note: Andrew I Spielman