?IMAGE: Dit is een levensechte reconstructie van de nieuwe oviraptorosaurische dinosaurussoort Anzu wyliei. view more
Credit: Courtesy Bob Walters
Pittsburgh, Pennsylvania…Een team van onderzoekers heeft de ontdekking aangekondigd van een bizarre, vogelachtige dinosauriër, Anzu wyliei genaamd, die paleontologen een eerste goede kijk geeft op een dinosaurusgroep die bijna een eeuw lang in mysterie gehuld is geweest. Anzu werd beschreven aan de hand van drie specimens die samen bijna het volledige skelet bewaren, wat wetenschappers een opmerkelijke kans biedt om de anatomie en evolutionaire verwantschappen van Caenagnathidae (uitgesproken als SEE-nuh-NAY-thih-DAY) te bestuderen – de lang mysterieuze groep van theropode dinosaurussen waartoe Anzu behoort. Het wetenschappelijke artikel dat de ontdekking beschrijft, verschijnt vandaag in het bekende en vrij toegankelijke tijdschrift PLOS ONE.
De drie beschreven fossiele skeletten van Anzu werden opgegraven in Noord- en Zuid-Dakota, uit ruwweg 66 miljoen jaar oude gesteenten van de Hell Creek Formatie, een gesteente-eenheid die beroemd is om zijn overvloedige fossielen van beroemde dinosaurussen zoals Tyrannosaurus rex en Triceratops.
Het team van wetenschappers dat Anzu bestudeerde werd geleid door Dr. Matthew Lamanna van het Carnegie Museum of Natural History in Pittsburgh. Dr. Lamanna’s medewerkers zijn Dr. Hans-Dieter Sues en Dr. Tyler Lyson van het Smithsonian Institution’s National Museum of Natural History in Washington, DC, en Dr. Emma Schachner van de Universiteit van Utah in Salt Lake City. Volgens Dr. Lamanna, “is Anzu verreweg de meest complete caenagnathide die ooit is ontdekt. Na bijna een eeuw zoeken, hebben wij paleontologen eindelijk de fossielen die laten zien hoe deze wezens er van top tot teen uitzagen. En in bijna elk opzicht zijn ze nog vreemder dan we ons hadden voorgesteld.”
Hell’s Chicken
Ruwweg 1 meter lang en 1 meter hoog bij de heupen, zou Anzu meer op een gigantische loopvogel hebben geleken, dan op een ’typische’ theropode dinosaurus zoals T. rex. Zijn kaken waren getand met een snavel zonder tanden, en zijn kop had een hoge, ronde kuif, vergelijkbaar met die van een kasuaris (een grote grondvogel die inheems is in Australië en Nieuw-Guinea). De nek en de achterpoten waren lang en slank, ook vergelijkbaar met die van een kasuaris of struisvogel. Hoewel in de Anzu-specimens alleen botten bewaard zijn gebleven, zijn er verwanten van deze dinosaurus gevonden met gefossiliseerde veren, wat er sterk op wijst dat het nieuwe schepsel ook gevederd was. De gelijkenis met vogels houdt daar echter op: de voorpoten van de Anzu waren getooid met grote, scherpe klauwen, en de staart was lang en robuust. Dr. Lamanna: “We noemen dit ding gekscherend de ‘kip uit de hel’, en ik denk dat dat wel toepasselijk is. We noemden het naar Anzu, een vogelachtige demon uit de oude mythologie.”
De soort is genoemd naar de kleinzoon van een Carnegie Museums of Pittsburgh Trustee, Wylie.
Niet alleen schetsen de fossielen van Anzu wyliei een beeld van deze specifieke soort, ze werpen licht op een hele groep dinosaurussen, waarvan het eerste bewijs bijna 100 jaar geleden werd ontdekt. In 1924 beschreef de paleontoloog Charles Whitney Gilmore de soort Chirostenotes pergracilis aan de hand van een paar fossiele handen die tien jaar eerder waren gevonden in ~74 miljoen jaar oude rotsen in Alberta, Canada. Later, in 1940, werd Caenagnathus collinsi genoemd, op basis van een eigenaardige onderkaak uit dezelfde bedden. Meer recent, na studies van deze en andere fragmentarische fossielen, stelden Hans Sues en andere paleontologen vast dat Chirostenotes en Caenagnathus tot dezelfde dinosaurusgroep behoorden, Caenagnathidae, en dat deze dieren naaste neven waren van Aziatische oviraptoride theropoden zoals Oviraptor.
Aziatische verwantschappen
Oviraptor (‘eierdief’) is wijd en zijd bekend omdat het eerste fossiele skelet van dit dier, beschreven in 1924, boven op een nest dinosauruseieren werd gevonden, wat suggereerde dat het schepsel was gestorven tijdens het plunderen van het nest. Deze gedachte overheerste tot in de jaren negentig, toen hetzelfde type ei werd gevonden met een baby oviraptoride erin, waaruit bleek dat de oviraptor geen nestplunderaar was, maar een zorgzame ouder die omkwam terwijl hij zijn eieren beschermde. Meer dan een dozijn soorten oviraptorachtigen zijn ontdekt, alle in Mongolië en China, en vele zijn bekend van prachtig bewaarde, complete of bijna complete skeletten. Bovendien werden vanaf de jaren negentig verschillende kleine, primitieve verwanten van de oviraptoriden opgegraven in veel oudere, ~125 miljoen jaar oude gesteenten in het noordoosten van China. Veel van deze dieren worden ook vertegenwoordigd door complete schedels of skeletten, waarvan sommige gefossiliseerde veren bewaren. Onderzoekers hebben vastgesteld dat caenagnathiden, oviraptoriden, en deze meer archaïsche Chinese soorten nauw verwant zijn aan elkaar, en hebben ze samengebracht in de theropode groep Oviraptorosauria. Het voorkomen van oviraptorosauriërs in zowel Azië als Noord-Amerika was geen verrassing voor paleontologen, omdat deze continenten tijdens het Mesozoïcum (het ‘Tijdperk van de Dinosauriërs’) veelvuldig met elkaar verbonden waren, waardoor dinosauriërs en andere landdieren tussen deze continenten konden rondzwerven. Maar omdat hun fossielen zo onvolledig waren, bleven de caenagnathiden de slechtst gekende leden van de Oviraptorosauria, en inderdaad, één van de minst gekende van alle grote dinosaurusgroepen. “Jarenlang waren caenagnathiden alleen bekend van een paar stukjes skelet, en hun uiterlijk bleef een groot mysterie,” zegt Dr. Sues.
Meer fossielen, meer kennis
Het bijna volledig afgebeelde skelet van Anzu opent een venster op de anatomie van deze en andere caenagnathide soorten. Gewapend met deze schat aan nieuwe informatie waren Dr. Lamanna en zijn team in staat de evolutie van deze bijzondere dieren gedetailleerder dan ooit te reconstrueren. Analyse van de verwantschappen van Anzu bevestigde opnieuw dat caenagnathiden een natuurlijke groepering vormen binnen Oviraptorosauria: Anzu, Caenagnathus, Chirostenotes, en andere Noord-Amerikaanse oviraptorosauriërs zijn nauwer verwant aan elkaar dan aan de meeste van hun Aziatische neven – een bevinding die de laatste jaren werd betwist. Bovendien bevestigde de analyse van het team de recente hypothese dat de enorme (en toepasselijk genoemde) Gigantoraptor – met een gewicht van tenminste 1,5 ton de grootste oviraptorosaurus die de wetenschap kent – ook een ongewoon lid is van de Caenagnathidae, in plaats van een oviraptoride zoals aanvankelijk werd voorgesteld. “We hebben ontdekt dat Caenagnathidae een verbazingwekkend divers stel dinosaurussen waren,” zegt Dr. Lamanna. “Terwijl sommigen zo groot als een kalkoen waren, waren anderen – zoals Anzu en Gigantoraptor – het soort dat je zeker niet in een donker steegje zou willen tegenkomen. Blijkbaar bewoonden deze oviraptorosaurussen een veel breder scala aan lichaamsgrootte en ecologieën dan we tot nu toe dachten.”
De anatomie en oude omgeving van Anzu geven ook inzicht in het dieet en de habitatvoorkeuren van caenagnathiden. Hoewel het voorkeursvoedsel van deze oviraptorosaurussen een raadsel blijft, denken Dr. Lamanna en medewerkers dat caenagnathids waarschijnlijk omnivoren waren – net als mensen, dieren die zowel vlees als planten konden eten. Bovendien hebben studies van de gesteenten waarin verschillende van de meest complete caenagnathid-skeletten zijn gevonden, aangetoond dat deze lagen zijn afgezet in vochtige uiterwaarden, wat suggereert dat deze dinosaurussen een voorkeur hadden voor dergelijke habitats. Op deze manier lijken de caenagnathiden sterk te verschillen van hun oviraptoride neven, die allemaal zijn gevonden in gesteenten die zijn afgezet onder dorre tot semi-dorre omstandigheden. “In de loop der jaren hebben we gemerkt dat Anzu en sommige andere dinosauriërs van de Hell Creek Formatie, zoals Triceratops, vaak worden gevonden in moddersteengesteente dat werd afgezet op oude overstromingsvlakten. Andere dinosaurussen, zoals eendenbekken, worden gevonden in zandsteen dat in of naast rivieren werd afgezet,” zegt Dr. Lyson, die zijn eerste Hell Creek fossiel vond op de ranch van zijn familie in North Dakota toen hij nog maar zes jaar oud was.
Anzu leidde een leven dat vol gevaar was. Naast het delen van haar Krijt wereld met de meest beruchte carnivoor aller tijden – T. rex – lijkt deze oviraptorosaurus ook veel pijn te hebben gehad. Twee van de drie exemplaren vertonen duidelijk bewijs van verwondingen: één heeft een gebroken en genezen rib, terwijl het andere een artritisch teenbeen heeft dat veroorzaakt kan zijn door een avulsiefractuur (waarbij een pees een stuk afscheurde van het bot waaraan het vastzat). Dr. Schachner zegt: “Deze dieren waren duidelijk in staat om heel wat trauma te overleven, aangezien twee van de exemplaren tekenen vertonen van half-genezen schade. Of deze verwondingen het resultaat waren van een gevecht tussen twee individuen of van een aanval door een groter roofdier blijft een raadsel.”
Zoveel inzicht als de Anzu skeletten geven, paleontologen hebben nog veel te leren over Noord-Amerikaanse oviraptorosaurussen. Lopende studies van deze en andere belangrijke fossielen beloven meer van het mysterie rond deze opmerkelijke vogelachtige wezens weg te nemen. “Bijna honderd jaar lang wisten wij paleontologen bijna niets over deze dinosaurussen,” concludeert Dr. Lamanna. “Nu, dankzij Anzu, beginnen we ze eindelijk te doorgronden.”
Een volledig gearticuleerde afgietsel van Anzu wyliei is te zien in de tentoonstelling Dinosaurs in Their Time van het Carnegie Museum of Natural History.
Het Carnegie Museum of Natural History, een van de vier Carnegie Musea van Pittsburgh, behoort tot de top van natuurhistorische musea in het land. Het onderhoudt, bewaart en interpreteert een buitengewone collectie van 22 miljoen voorwerpen en wetenschappelijke specimens die worden gebruikt om het begrip van evolutie, behoud en biodiversiteit te verbreden. Carnegie Museum of Natural History genereert nieuwe wetenschappelijke kennis, bevordert wetenschappelijke geletterdheid, en inspireert bezoekers van alle leeftijden om gepassioneerd te raken over wetenschap, natuur, en wereldculturen. Meer informatie is beschikbaar op 412.622.3131 of op de website, http://www.carnegiemnh.org.