De Cloaca Maxima (“grootste riool”) is een van de oudste monumenten van Rome. Het werd in de zesde eeuw v. Chr. aangelegd als kanaal door het Forum Romanum en de aanleg wordt algemeen toegeschreven aan koning Tarquinius Priscus. In de tweede eeuw v. Chr. werd het kanaal overdekt, zodat het een ondergronds riool werd. Tijdens het bewind van keizer Augustus, uitgevoerd door zijn rechterhand Agrippa (33 v. Chr.), werden er uitgebreide reparaties uitgevoerd. Er wordt vaak beweerd dat de Cloaca Maxima nog steeds in gebruik is; dat is niet onwaar, maar de hele waarheid is dat er slechts een druppeltje water door het eeuwenoude riool stroomt – of riooltjes, want er zijn er eigenlijk zeven.
De gezamenlijke uitmonding ligt even ten zuiden van de oude Romeinse brug die nu bekend staat als Ponte Rotto. Een andere plaats waar het kan lijken is bij de oostelijke trap van de Basilica Julia op het Forum Romanum, waar een deur naar het riool leidt. Hier kan men soms het water in het oude riool horen (en ruiken).
De ondergrondse structuur werd veel geprezen. Hier zijn de woorden van Plinius de Oudere:
Deur naar het riool (Basilicae Julia)
Bij de aanleg van het riool werden heuvels ondertunneld, en Rome was een “stad op palen” waaronder men voer toen Marcus Agrippa aedile was. Zeven rivieren vloeien samen en stromen hals over kop door Rome, en als stortvloeden vegen zij noodzakelijkerwijs alles weg wat op hun weg kwam. Met razende kracht, vanwege de extra hoeveelheid regenwater, doen zij de bodem en de wanden van de riolen schudden. Soms stroomt het water van de Tiber achteruit en komt zo in de riolen terecht. Dan botsen de krachtige vloedgolven frontaal op de beperkte ruimte, maar het onverzettelijke bouwwerk houdt stand. Enorme blokken steen worden over het oppervlak boven de tunnels gesleept; gebouwen storten uit zichzelf in of komen door brand naar beneden; aardschokken doen de grond beven – maar toch, al zevenhonderd jaar vanaf de tijd van Tarquinius Priscus, overleeft het riool bijna volledig intact.noot
Sanctuarium van Venus Cloacina
Op verschillende plaatsen werden monumenten over het riool geplaatst. Zo was er op het Forum Romanum het kleine heiligdom van Venus Cloacina, in de zuidelijke trap van de Basilica Aemilia. Dit heiligdom, dat inderdaad gewijd is aan “Venus van het riool”, werd door de Romeinen zelf niet goed begrepen. Een ander monument dat in zekere zin met het riool te maken had, was de Boog van Janus Quadrifrons. De betekenis ervan is opnieuw onbekend, maar de bouwers zorgden ervoor dit monument juist bovenop de cloaca op te richten.
De bovenloop van de Cloaca Maxima lag onder het Forum Transitorium en het Argiletum.
