Nieuwe technologieën zoals (zoals) Internet en computers hebben nieuwe woorden nodig om ze te beschrijven. Die nieuwe woorden komen ofwel voort uit aanpassingen van oudere woorden of zijn volledig nieuwe uitvindingen. Eén zo’n woord is computer in het Frans: ordinateur.
Le nom (het zelfstandig naamwoord) computer komt van le verbe (het werkwoord) to compute, dat oorspronkelijk komt van het Franse woord compter, dat dan weer komt van het Latijnse: computare.
Computare → Compter → To Compute → Computer
De oorspronkelijke betekenis van to compute heeft dezelfde betekenis als het moderne Franse woord compter: tellen of optellen.
In het Engels werd le mot (het woord) computer gedurende het grootste deel van son histoire (zijn geschiedenis) gebruikt om mensen aan te duiden die meer berekeningen uitvoerden dan welke machine dan ook. Met de nieuwe uitvindingen van de 20e eeuw begon le mot een nieuwe betekenis te krijgen toen nieuwe elektronische machines ingewikkelder berekeningen begonnen uit te voeren dan computers.
IBM 650 Foto door Cushing Memorial Library and Archives, Texas A&M. Gelicentieerd onder CC BY 2.0.
In 1955 bracht l’entreprise (het bedrijf) IBM een nieuwe computer en le mot ordinateur naar Frankrijk. Ze hadden een woord nodig voor het apparaat en l’entreprise had gewoon het Engelse woord kunnen gebruiken, vooral omdat het woord compter al un mot français is, maar ze besloten om in plaats daarvan iets nieuws te creëren.
François Girard, verantwoordelijke van de dienst publiciteit (hoofd van de reclame-afdeling) bij IBM France, vond dat computer te veel leek op calculatrice (rekenmachine) en wilde een betere naam vinden voor ” la nouvelle machine électronique destinée au traitement de l’information (de nieuwe elektronische machine bestemd voor de verwerking van informatie) ” .
In een poging een bon nom français (een goede franse naam) te vinden, vroeg François Girard raad aan zijn oude professor in de letteren, Jacques Perret.
Monsieur Perret had een suggestie gebaseerd op een zeldzaam woord, ordonnateur: iemand die orde op zaken stelt. Le mot komt van het werkwoord ordonner, dat orde scheppen, rangschikken betekent, en komt van het Latijnse mot: ordinare.
Monsieur Perret’s idee was omslachtiger dan het uiteindelijke woord: ordinatrice électronique.
Op den duur koos IBM voor ordinateur als le mot voor het nieuwe product. Au début (in het begin) wilde l’entreprise le mot ordinateur als handelsmerk behouden, maar l’ordinateur werd te populair en kwam als normaal woord in la langue française.
Ordinare → Ordonner → Ordonnateur → Ordinateur
L’histoire achter l’ordinateur geeft ons een interessante kijk in hoe nieuwe woorden worden ontwikkeld. Het kan soms een beetje verwarrend zijn, maar ik vind dat het zien van l’etymologie (de etymologie) het makkelijker maakt om du vocabulaire te onthouden. Als ik de geschiedenis ken en alles in mijn hoofd kan ordenen, is het alsof ik me een spannend verhaal herinner in plaats van een woordenlijst!