In de film The Bay, die op 2 november in de bioscoop draait, draait het om gemuteerde parasieten die de tong en andere organen van mensen verslinden en uiteindelijk de controle over hun geest overnemen. Het klinkt als een angstaanjagende premisse voor een sciencefiction horrorfilm. Maar de inspiratie blijkt een wetenschappelijk feit te zijn: een levensechte parasiet met de bijnaam “tongetende luis.”
Deze zeldzame beestjes zijn een soort schaaldieren waarvan bekend is dat ze parasiteren op sommige vissoorten. Ik sprak met Stefanie Kaiser, een postdoctorale fellow aan het National Institute of Water and Atmospheric Research in Wellington, Nieuw-Zeeland over deze vreemde parasieten en leerde dat de waarheid inderdaad vreemder is dan fictie.
AAAS MemberCentral: Cymothoa exigua is een soort parasitaire isopode ook bekend als de tongetende luis. Hoe komt het aan deze naam?
Dr. Stefanie Kaiser, Postdoctoraal Fellow, Nationaal Instituut voor Water en Atmosferisch Onderzoek: Isopods (of pissebedden, pissebedden, of slaters) zijn een groep van zeer diverse kreeftachtigen die bekend zijn van een grote verscheidenheid van mariene en terrestrische habitats. Veel soorten leven in grondwater en grotten, en sommige zijn zelfs waargenomen in woestijnen. De meeste soorten leven echter in zee: wereldwijd zijn meer dan 6000 mariene soorten beschreven. Cymothoa exigua behoort tot de cymothoïden, een familie van isopoden, die vaak parasiteert op beenvissen (teleostvissen). Exemplaren van Cymothoa exigua dringen de vis binnen via de kieuwen en hechten zich met hun poten aan de tongbasis van de gastheervis. De isopode eet de tong van de vis niet op, maar zuigt bloed uit het weefsel, zodat de tong uiteindelijk verdort en degenereert. De isopode blijft aan de tongbasis vastzitten en wordt op die manier een levende vervanger.
AAAS MC: Hoe werkt deze relatie tussen de C. exigua en zijn visgastheer? Hoe overleven beide organismen in deze relatie?
Kaiser: De isopode vervangt de tong en voedt zich met het bloed of slijm van de gastheer, terwijl de vis zich kan houden aan zijn gebruikelijke dieet. Er wordt wel beweerd dat de isopode de tong van de vis “functioneel” vervangt. Er zijn echter enkele studies die wijzen op negatieve effecten van parasitaire aantastingen op hun gastheer, bijvoorbeeld op de groei, het gewicht, of het veroorzaken van weefselschade. Niettemin kunnen de parasieten verscheidene jaren aan de vis blijven vastzitten, groeien naarmate de vis groeit en vervolgens losraken. Er zijn in feite veel voorbeelden van vissen die langer leven dan hun isopode parasieten.
AAAS MC: Is deze relatie, waarbij een parasiet een orgaan vervangt, uniek?
Kaiser: Deze relatie is uniek, in die zin dat alleen cymothoïde isopoden de organen van gastheren hebben vervangen. Er zijn echter verschillende andere isopodsoorten die vissen op dezelfde manier aantasten (b.v. Cymothoa borbonica, Ceratothoa imbricata, Glossogobius sp.).
AAAS MC: Wat weten we over de levenscyclus van de C. exigua?
Kaiser: Exemplaren van Cymothoa exigua hebben een korte vrijlevende (pelagiale) juveniele fase en een “stationaire” volwassen parasitaire fase. Eerst dringen de juvenielen de kieuwen van de vis binnen en worden mannetjes. Cymothoïden, zoals Cymothoa exigua, zijn protandrische hermafrodieten; dat wil zeggen dat volwassen mannetjes op vrouwtjes overschakelen. Het eerste mannetje, dat de kieuwen binnendringt, ontwikkelt zich typisch tot vrouwtje, en de andere mannetjes blijven mannetjes. Het is niet helemaal duidelijk wat deze overgang van het ene geslacht naar het andere verhindert, maar mogelijk verhinderen feromonen die door het vrouwtje worden afgegeven, dat de andere mannetjes van geslacht veranderen. Alleen de vrouwtjes bewonen de mondholte van de vis en worden een tongvervanger. Er zijn twijfels over de levensduur van tongetende isopoden. Sommigen menen dat zij slechts één broedsel voortbrengen. Dit broedsel kan echter meer dan 400 eieren bevatten, die zij (zoals alle isopoda) in een ventrale broedzak dragen. Gezien de enorme verschillen in grootte tussen de Cymothoa-specimens, wordt gesuggereerd dat ze mogelijk meerdere broedsels hebben en tot drie jaar kunnen overleven.
AAAS MC: Zijn deze wezens op enigerlei wijze schadelijk voor de mens?
Kaiser: Hoewel ze zeker niet mooi zijn, zijn parasitaire isopoden zoals Cymothoa exigua niet fysiek schadelijk voor de mens. Ze kunnen echter wel de gezondheid van vissen aantasten, en aangezien deze soort ook voorkomt op commercieel gebruikte vissen zoals snapper en zalm, kunnen ze economische gevolgen hebben (bijv. voor de aquacultuurindustrie).
AAAS MC: Is er nog iets anders waarvan u denkt dat onze lezers het interessant zouden vinden om over C. exigua te weten te komen?
Kaiser: Vanwege hun nadelige invloed op de conditie van de gastheer, hebben parasieten meestal een slechte reputatie. Nochtans spelen ze een belangrijke rol in het functioneren van ecosystemen door bijvoorbeeld de overvloed en de stabiliteit van de gastheerpopulatie te controleren. Opmerkelijk is dat een enorm deel van het totale aantal wereldwijd geregistreerde soorten een parasitaire levenswijze heeft; meer dan 50% van de beschreven soorten (zowel op het land als in de zee) zijn parasieten. Waarschijnlijk worden deze aantallen echter nog onderschat, omdat parasieten vaak sterk gemodificeerd zijn en dus moeilijk te identificeren. “Tongetende” of liever mondetende isopoden behoren waarschijnlijk tot de merkwaardigste parasieten, en tot de grootste isopoden die zijn waargenomen, waarvan sommige een lengte van 7 cm bereiken. Tot op heden zijn er ongeveer 400 soorten cymothoïden beschreven, waarvan alleen al 50 in het geslacht Cymothoa (die echter niet allemaal de mond kunnen opnemen). Maar omdat de verschillen tussen de diverse soorten subtiel kunnen zijn, zal het aantal soorten zeker toenemen naarmate meer onderzoek wordt verricht.