In 2019 waren de 10 belangrijkste doodsoorzaken goed voor 55 procent van de 55,4 miljoen sterfgevallen wereldwijd.
De belangrijkste doodsoorzaken wereldwijd, gebaseerd op het totale aantal verloren levens, worden toegeschreven aan drie belangrijke kwesties: hart- en vaatziekten (ischemische hartziekte, beroerte), ademhalingsziekten (chronische obstructieve longziekte, infecties van de lagere luchtwegen) en neonatale aandoeningen, waaronder geboorte-asfyxie en geboortetrauma, neonatale sepsis en infecties, en complicaties van vroeggeboorte.
De doodsoorzaken kunnen in drie categorieën worden ingedeeld: overdraagbare ziekten (infectie- en parasitaire ziekten en maternale, perinatale en voedingsaandoeningen), niet-overdraagbare (chronische) ziekten en letsels.
Grootste doodsoorzaken wereldwijd
Wereldwijd waren 7 van de 10 belangrijkste doodsoorzaken in 2019 niet-overdraagbare ziekten. Deze 7 oorzaken waren goed voor 44% van alle sterfgevallen, of 80% van het totaal van de 10 belangrijkste oorzaken. Niet-overdraagbare ziekten als geheel waren echter goed voor 74% van de sterfgevallen wereldwijd in 2019.
’s Werelds grootste doodsoorzaak is ischemische hartziekte, verantwoordelijk voor 16% van alle sterfgevallen wereldwijd. Sinds 2000 is de grootste stijging van het aantal sterfgevallen toe te schrijven aan ischemische hartziekten, die zijn gestegen van meer dan 2 miljoen sterfgevallen in 2000 tot 8,9 miljoen in 2019. Beroerten en chronische obstructieve longaandoeningen zijn de tweede en derde doodsoorzaak en maken respectievelijk ongeveer 11% en 6% van alle sterfgevallen uit.
Infecties van de onderste luchtwegen blijven ’s werelds dodelijkste overdraagbare ziekte en zijn de vierde belangrijkste doodsoorzaak. Het aantal sterfgevallen is echter aanzienlijk gedaald en eiste in 2019 2,6 miljoen levens, 460.000 minder dan in 2000.
Neonatale aandoeningen komen op de vijfde plaats. Sterfgevallen als gevolg van neonatale aandoeningen zijn echter een van de categorieën waarin het aantal sterfgevallen de afgelopen twee decennia in absolute aantallen het sterkst is gedaald: deze aandoeningen eisten in 2019 het leven van 2 miljoen pasgeborenen en jonge kinderen, 1,2 miljoen minder dan in 2000.
De sterfte aan niet-overdraagbare ziekten neemt toe. Het aantal sterfgevallen door kanker van de luchtpijp, de bronchus en de longen is gestegen van 1,2 miljoen tot 1,8 miljoen en is nu de zesde doodsoorzaak.
In 2019 staan de ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie op de zevende plaats van belangrijkste doodsoorzaken. Vrouwen worden onevenredig zwaar getroffen. 65% van de sterfgevallen als gevolg van de ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie wereldwijd zijn vrouwen.
Een van de grootste dalingen van het aantal sterfgevallen is te wijten aan diarreeziekten, die wereldwijd zijn gedaald van 2,6 miljoen sterfgevallen in 2000 tot 1,5 miljoen in 2019.
Diabetes is een van de 10 belangrijkste doodsoorzaken geworden, na een aanzienlijke procentuele stijging van 70% sinds 2000. Diabetes is ook verantwoordelijk voor de grootste toename van sterfgevallen onder mannen in de top 10 oorzaken, met een stijging van 80% sinds 2000.
Andere ziekten die in 2000 in de top 10 van doodsoorzaken stonden, staan niet meer op de lijst. HIV/AIDS is er daar één van. Het aantal sterfgevallen door hiv/aids is de afgelopen 20 jaar met 51% gedaald, van de achtste doodsoorzaak wereldwijd in 2000 tot de negentiende in 2019.
Nieraandoeningen zijn gestegen van de 13e doodsoorzaak in de wereld tot de 10e. Het sterftecijfer is gestegen van 813.000 mensen in 2000 tot 1,3 miljoen in 2019.
Doodsoorzaken naar inkomensgroep
De Wereldbank deelt de economieën van de wereld in vier inkomensgroepen in, op basis van het bruto nationaal inkomen: laag, lager midden, hoger midden en hoog.
Mensen in landen met een laag inkomen hebben veel meer kans om aan een overdraagbare ziekte te overlijden dan aan een niet-overdraagbare ziekte. Ondanks een wereldwijde daling zijn zes van de tien belangrijkste doodsoorzaken in landen met lage inkomens te wijten aan overdraagbare ziekten.
Malaria, tuberculose en HIV/AIDS blijven in de top 10 van oorzaken. In alle drie de gevallen is echter sprake van een aanzienlijke daling. De grootste daling in de top 10 van doodsoorzaken in deze groep is geregistreerd voor hiv/aids, met 59% minder sterfgevallen in 2019 dan in 2000, wat overeenkomt met respectievelijk 161 000 en 395 000 mensen.
Diarreeziekten zijn belangrijker als doodsoorzaak in lage-inkomenslanden: zij behoren tot de top vijf van doodsoorzaken in deze inkomenscategorie. Diarree neemt echter af in landen met lage inkomens en is verantwoordelijk voor de op een na grootste daling van het aantal sterfgevallen onder de top 10 oorzaken (231 000 minder sterfgevallen).
De sterfte aan chronische obstructieve longziekte is bijzonder zeldzaam in lage-inkomenslanden in vergelijking met andere inkomensgroepen. Het staat niet in de top 10 van doodsoorzaken in landen met lage inkomens, maar wel in de top 5 in alle andere inkomensgroepen.
Landen met lagere middeninkomens hebben de grootste diversiteit aan doodsoorzaken: vijf niet-overdraagbare ziekten, vier overdraagbare ziekten en één letsel. Diabetes is een steeds vaker voorkomende doodsoorzaak in deze inkomensgroep: de ziekte is gestegen van de vijftiende naar de negende doodsoorzaak, en het aantal sterfgevallen door de ziekte is sinds 2000 bijna verdubbeld.
Als een van de 10 belangrijkste doodsoorzaken in deze inkomensgroep, blijven diarreeziekten een groot probleem. Deze categorie ziekten is echter goed voor de grootste daling van het absolute aantal sterfgevallen, van 1,9 miljoen tot 1,1 miljoen tussen 2000 en 2019. De grootste stijging van het absolute aantal sterfgevallen is te wijten aan ischemische hartziekten, dat sinds 2000 is gestegen van meer dan 1 miljoen tot 3,1 miljoen. Van de 10 belangrijkste doodsoorzaken is hiv/aids in 2000 het sterkst gedaald, van de achtste naar de vijftiende plaats.
In de hogere middeninkomenslanden is het aantal sterfgevallen door longkanker duidelijk gestegen, met 411 000 personen, meer dan het dubbele van het aantal sterfgevallen in de andere drie inkomensgroepen samen. Bovendien komt maagkanker in de hogere middeninkomenslanden veel vaker voor dan in de andere inkomensgroepen, en blijft maagkanker de enige groep waarin maagkanker tot de top 10 van de belangrijkste doodsoorzaken behoort.
Een van de grootste dalingen van het absolute aantal sterfgevallen betreft de chronische obstructieve longziekte, die met ongeveer 264 000 sterfgevallen is gedaald tot 1,3 miljoen. Het aantal sterfgevallen als gevolg van ischemische hartziekten is echter met meer dan 1,2 miljoen gestegen, de grootste stijging in elke inkomensgroep wat het absolute aantal sterfgevallen als gevolg van deze oorzaak betreft.
Er is slechts één overdraagbare ziekte (infecties van de lagere luchtwegen) in de top 10 van doodsoorzaken in landen met een hoger middeninkomen. Bovendien is het aantal sterfgevallen door zelfdoding in deze inkomenscategorie sinds 2000 met 31% gedaald tot 234 000 in 2019.
In landen met een hoog inkomen neemt het aantal sterfgevallen toe voor alle ziekten uit de top 10, op twee na. Ischemische hartziekten en beroerten zijn de enige doodsoorzaken onder de 10 belangrijkste oorzaken waarvan het totale aantal tussen 2000 en 2019 is gedaald, met respectievelijk 16% (of 327 000 sterfgevallen) en 21% (of 205 000 sterfgevallen). De hoge-inkomensgroep is de enige inkomenscategorie waarin het aantal sterfgevallen als gevolg van deze twee ziekten is gedaald. Ischemische hartziekten en beroertes blijven echter tot de top drie van doodsoorzaken in deze inkomensgroep behoren, met een gecombineerd totaal van meer dan 2,5 miljoen sterfgevallen in 2019. Bovendien neemt het aantal sterfgevallen als gevolg van hypertensieve hartziekten toe. Als afspiegeling van een wereldwijde trend is hypertensieve hartziekte gestegen van de 18e belangrijkste doodsoorzaak tot de negende belangrijkste oorzaak.
De sterfte als gevolg van de ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie is gestegen en heeft beroertes ingehaald om de op een na belangrijkste oorzaak in hoge-inkomenslanden te worden, goed voor de dood van 814 000 mensen in 2019. En net als in de hogere-middeninkomenslanden komt slechts één overdraagbare ziekte, infectie van de lagere luchtwegen, voor in de top 10 van doodsoorzaken.
Waarom zouden we de doodsoorzaken moeten weten?
Het is belangrijk te weten waarom mensen sterven, om de manier waarop ze leven te verbeteren. Door te meten hoeveel mensen er elk jaar sterven, kunnen we de doeltreffendheid van onze gezondheidsstelsels bepalen en de middelen daarheen leiden waar ze het hardst nodig zijn. Gegevens over sterfte kunnen bijvoorbeeld helpen bij het sturen van activiteiten en de toewijzing van middelen tussen sectoren zoals vervoer, voedsel en landbouw, en milieu, alsook gezondheid.
COVID-19 heeft benadrukt hoe belangrijk het is dat landen investeren in systemen voor burgerlijke stand en vitale statistieken die dagelijkse tellingen van sterfgevallen mogelijk maken en richting geven aan inspanningen op het gebied van preventie en behandeling. Ook is de aandacht gevestigd op de inherente versnippering van de systemen voor gegevensverzameling in de meeste lage-inkomenslanden, waar de beleidsmakers nog steeds niet zeker weten hoeveel mensen sterven en waaraan.
Om deze kritieke lacune aan te pakken, heeft de WHO samen met partners wereldwijd Revealing the Toll of COVID-19: Technical Package for Rapid Mortality Surveillance and Epidemic Response gelanceerd. Door de instrumenten en richtsnoeren voor snelle mortaliteitsbewaking te verstrekken, kunnen landen gegevens verzamelen over het totale aantal sterfgevallen per dag, week, geslacht, leeftijd en locatie, zodat de gezondheidsautoriteiten tijdig maatregelen kunnen nemen om de gezondheid te verbeteren.
Daarnaast ontwikkelt de Wereldgezondheidsorganisatie normen en beste praktijken voor het verzamelen, verwerken en synthetiseren van gegevens via de geconsolideerde en verbeterde Internationale classificatie van ziekten (ICD-11), een digitaal platform dat de rapportage van tijdige en nauwkeurige gegevens over doodsoorzaken vergemakkelijkt, zodat landen systematisch gezondheidsinformatie kunnen genereren en gebruiken die voldoet aan internationale normen.
Systematische verzameling en analyse van gegevens van hoge kwaliteit over sterfgevallen en doodsoorzaken, en van gegevens over handicaps, uitgesplitst naar leeftijd, geslacht en geografische locatie, is van essentieel belang om de gezondheid te verbeteren en het aantal sterfgevallen en handicaps wereldwijd terug te dringen.
Editorial note
De Wereldgezondheidsramingen van de WHO, waaraan de informatie voor dit informatieblad is ontleend, bieden uitgebreide en vergelijkbare gezondheidsgerelateerde gegevens, waaronder levensverwachting, gezonde levensverwachting, mortaliteit en morbiditeit, en ziektelast op mondiaal, regionaal en nationaal niveau, uitgesplitst naar leeftijd, geslacht en oorzaak. In de in 2020 gepubliceerde ramingen worden de trends voor meer dan 160 ziekten en verwondingen tussen 2000 en 2019 jaarlijks gerapporteerd.