Key facts
- Het was de naam die gegeven werd aan de relatie die zich ontwikkelde tussen de V.S. en de USSR na de Tweede Wereldoorlog.
- Een staat van geopolitieke spanning bestond tussen de twee partijen.
- Historici dateren het tussen 1947-1989 toen het communisme in Oost-Europa viel. Sommige bronnen geven echter aan dat het eindigde in 1991.
- De term ‘Koud’ werd gebruikt omdat er geen grootschalige gevechten waren tussen de twee partijen.
- Beide partijen steunden grote regionale oorlogen die bekend staan als proxy-oorlogen.
- De oorlog ontstond vanwege de behoefte om internationale zaken te domineren en te dicteren.
- De oorlog gaf aanleiding tot een aantal grote crises in de geschiedenis: Cubaanse raket, de Vietnamoorlog, de Hongaarse Revolutie en de Berlijnse Muur.
- De proliferatie van massavernietigingswapens was voor velen een grote zorg.
De USSR was het Rusland van na 1917 en omvatte landen die nu zelfstandig staan, bijvoorbeeld Georgië en Oekraïne. De Koude Oorlog ontstond als gevolg van meningsverschillen tussen het Westen en het Oosten, dat wil zeggen de V.S. en de Sovjet-Unie. Het kan worden gezien als kapitalisme versus communisme. Er werden enkele belangrijke allianties gevormd tussen de VS en haar NAVO-bondgenoten en tussen de Sovjet-Unie en haar satellietstaten (Tsjechoslowakije, Duitsland, Hongarije, Polen en Roemenië). Beide naties maakten van elke gelegenheid gebruik om uit te breiden en te “veroveren.”
In 1947 beloofde het buitenlandse beleid van de V.S., bekend als de Truman Doctrine, landen te helpen die door de Sovjet-Unie werden bedreigd.
Tijdens de oorlog bestond er tussen de geallieerden een extreem wantrouwen. Het wantrouwen van de Sovjetleider, Jozef Stalin, groeide nadat Truman hem bedreigde door hem te vertellen over een nieuw en angstaanjagend wapen dat hij tegen de Japanners zou gaan gebruiken. Dit werd duidelijk toen de rapporten over Hiroshima in Moskou aankwamen.
Agree to disagree
De samenwerking die beide partijen elkaar tijdens de Tweede Wereldoorlog boden, had zich na de oorlog moeten vertalen in een hechte en vriendschappelijke relatie. In plaats daarvan leidde het tot sterk verschillende standpunten. Ze kwamen alleen samen als gevolg van het hebben van een gemeenschappelijke vijand, Nazi-Duitsland, maar ook al bleek het succesvol, ze verachtten elkaar. Generaal Patton, een van Amerika’s belangrijkste generaals, zei ooit dat hij vond dat het geallieerde leger zich in 1945 moest verenigen met wat er nog over was van de Wehrmacht en gebruik moest maken van de militaire genialiteit die daarin bestond om het oprukkende Rode Leger van de Sovjet-Unie te bestrijden.
Back Home
De USSR werd geleid door de communistische partij, die werd gedomineerd door een leider die in de loop der tijd verschillende titels had gekregen en een klein comité had dat het Politburo heette. Deze partij controleerde de pers, het leger, de economie en vele organisaties in het land. Zij controleerde ook de landen in het Oostblok en financierde communistische partijen over de hele wereld, soms in concurrentie met het communistische China, voornamelijk als gevolg van de Sino-Sovjet splitsing, die het einde betekende van alle betrekkingen tussen China en de USSR in de jaren zestig.
In het Westen stond echter een systeem van een kapitalistische, federale republiek met een presidentieel systeem van twee partijen, namelijk de republikeinen en de democraten. De eerste wereld naties van het westerse blok waren anders in die zin dat zij een vrije pers en onafhankelijke organisaties hadden, maar zij waren echter verstrengeld met sommige ‘bananen’ republieken en andere autoritaire derde wereld landen, waarvan de meerderheid voormalige koloniën van het westerse blok waren. Belangrijke frontlinies van de Koude Oorlog zoals Vietnam, Indonesië en Congo waren in 1947 nog steeds westerse koloniën. Bovendien bevoorraadde Amerika rebellerende Afghanen toen Afghanistan werd binnengevallen door de Sovjet-Unie, waardoor een direct conflict werd vermeden.
De crises die ontstonden
Dit gebeurde in oktober 1962 toen er een 13-daagse politieke en militaire impasse ontstond over de plaatsing van nucleair bewapende Sovjet-raketten op Cuba, slechts 90 mijl van de kusten van de V.S.In een presidentiële toespraak in 1962 bracht President John F. Kennedy de Amerikanen op de hoogte van deze situatie en legde hij zijn besluit uit om een militaire blokkade rond Cuba op te leggen en zijn vastberadenheid om de V.S. te verdedigen, zelfs als dat betekende dat hij militair geweld moest gebruiken om deze dreiging te neutraliseren.
Velen over de hele wereld waren doodsbang bij de gedachte aan een nucleaire oorlog. Een ramp werd afgewend toen de VS instemde met de eis van Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov (1894-1971), namelijk dat de VS Cuba niet zouden binnenvallen. President Kennedy stemde er ook in het geheim mee in om Amerikaanse raketten uit Turkije te verwijderen. Nadat alle offensieve raketten publiekelijk waren ontmanteld, werd de blokkade formeel beëindigd op 21 november 1962. Er was ook behoefte aan een vorm van directe communicatie tussen Washington en Moskou en als gevolg daarvan werd de hotline Moskou-Washington opgericht. Er volgde een reeks overeenkomsten die de spanningen tussen de V.S. en de Sovjet-Unie gedurende een aantal jaren verminderden.
Vietnamoorlog
Dit was een conflict dat zich vanaf 1 november 1955 afspeelde in Vietnam, Laos en Cambodja. Het betrof voornamelijk de Noordelijke en Zuidelijke Vietnamese regeringen. Amerika steunde Zuid-Vietnam, dat anticommunistisch was, terwijl het pro-communistische Noord-Vietnam werd gesteund door China en Rusland. Deze steun bestond uit de levering van wapens. Dit conflict werd nog verhevigd door de Koude Oorlog en wordt beschouwd als een proxy-oorlog in het kader van de Koude Oorlog. Meer dan 3 miljoen mensen (waarvan 58.000 Amerikanen) werden gedood in de Vietnamoorlog en meer dan de helft van de doden waren Vietnamese burgers. De Amerikaanse regering rechtvaardigde haar betrokkenheid bij de oorlog als een manier om een communistische overname van Zuid-Vietnam te voorkomen.
Er was een bittere verdeeldheid onder de Amerikanen hierover, zelfs nadat president Richard Nixon in 1973 de terugtrekking van de Amerikaanse strijdkrachten beval. De oorlog eindigde toen communistische troepen in 1975 de controle over Zuid-Vietnam grepen en het land het jaar daarop werd verenigd onder de naam Socialistische Republiek Vietnam.
De Hongaarse Revolutie
Vanaf 1945 stonden de Hongaren onder controle van Moskou. Alle rijkdommen en hulpbronnen werden Hongarije ontnomen door de Russen, die dit afdwongen door duizenden Russische troepen in Hongarije te plaatsen. Matyas Rakosi, de Hongaarse leider die door Jozef Stalin van Rusland aan de macht was gebracht, was onderdanig aan Rusland. Toen Stalin in 1953 overleed, kregen de mensen in Oost-Europa enige hoop dat ze bevrijd zouden kunnen worden van de Sovjetoverheersing.
De opstand begon in 1956 als een studentendemonstratie, waar duizenden op af kwamen toen ze door het centrum van Boedapest naar het parlement marcheerden. Deze opstand verspreidde zich snel over heel Hongarije en al snel stortte de regering in. Pro-Sovjetcommunisten werden geëxecuteerd of gevangengezet en gevangengenomen demonstranten werden vrijgelaten en bewapend. Er werd een nieuwe regering gevormd die de oorspronkelijke regering ontbond en beloofde politieke veranderingen te brengen in de vorm van vrije en eerlijke verkiezingen. Hierna begon een gevoel van normaliteit terug te keren. Het Politburo was bereid te onderhandelen over de terugtrekking van de Sovjettroepen uit het land, maar kwam later op dit besluit terug en ging over tot het verpletteren van de oppositie. Op 4 november viel een grote Sovjet-troepenmacht Boedapest en andere delen van het land binnen.
Het Hongaarse verzet duurde tot 10 november. Meer dan 2.500 Hongaren en 700 Sovjettroepen werden gedood in het conflict, en 200.000 Hongaren vluchtten als vluchtelingen. Massa-arrestaties en aanklachten gingen nog maanden door. In januari 1957 had de nieuwe, door de Sovjet-Unie geïnstalleerde regering alle publieke oppositie onderdrukt. 23 oktober werd bij de inhuldiging van de Derde Hongaarse Republiek in 1989 uitgeroepen tot nationale feestdag.
De Berlijnse Muur
De Berlijnse Muur was een bewaakte betonnen barrière die Berlijn van 1961 tot 1989 fysiek en ideologisch scheidde. Hij werd gebouwd door de Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland), te beginnen op 13 augustus 1961 en stond bekend als “Antifascistischer Schutzwall”. Hij sneed West-Berlijn af van vrijwel heel het omringende Oost-Duitsland en Oost-Berlijn, totdat regeringsfunctionarissen hem in november 1989 openden. Het officiële doel van de Berlijnse Muur was om Westerse “fascisten” buiten te houden. De afbraak begon officieel op 13 juni 1990 en was in 1992 voltooid.
De Muur werd opgetrokken om een massale emigratie en uittocht te voorkomen die Oost-Duitsland en het communistische Oostblok na de Tweede Wereldoorlog hadden doorgemaakt. Vóór de bouw van de Muur omzeilden 3,5 miljoen Oost-Duitsers de emigratiebeperkingen van het Oostblok en liepen over uit de Duitse Democratische Republiek, velen door vanuit Oost-Berlijn de grens over te steken naar West-Berlijn en vervolgens naar West-Duitsland en andere West-Europese landen te reizen.
De Berlijnse Muur bleef staan tot 9 november 1989, toen het hoofd van de Oost-Duitse communistische partij verklaarde dat burgers van de Duitse Democratische Republiek de grens naar believen mochten oversteken. Euforische menigten zwermden over de muur en staken vrij West-Berlijn binnen, terwijl anderen hamers en pikhouwelen meenamen en souvenirs begonnen te verzamelen in de vorm van delen van de muur. De val van de Berlijnse Muur maakte de weg vrij voor de hereniging van Duitsland, die formeel plaatsvond op 3 oktober 1990. Tot op de dag van vandaag blijft de Berlijnse Muur een van de krachtigste en duurzaamste symbolen van de Koude Oorlog.
In het algemeen verschilden de V.S. en de USSR van mening over een aantal belangrijke kwesties, variërend van verkiezingen en de vorm van bestuur, tot het recht van meningsuiting, dat wil zeggen de media, en andere organisaties.