Updated februari 2021 met infographic hierboven gelinkt
Healthcare acquired infections (HAI’s) zijn het resultaat van een opeenvolging van gebeurtenissen die plaatsvinden tussen een infectieuze agens (of pathogeen), een gastheer en een omgeving – in een proces dat de ‘keten van infectie’ wordt genoemd.
Inzicht in hoe infecties in zorgomgevingen tot stand komen, is van cruciaal belang voor een effectieve infectiepreventie en -bestrijding.
In deze blogpost verkennen we de zes belangrijkste schakels in de infectieketen, samen met de acties die kunnen worden ondernomen om de keten te verstoren.
De 6 schakels in de infectieketen
De eerste schakel in de infectieketen is het infectieuze agens of pathogeen dat de vorm kan aannemen van:
- Virussen – zoals Influenza A, gordelroos en Hepatitis
- Bacteriën – waaronder de ziekte van Lyme en Leptospirose
- Fungi – bijvoorbeeld Candidiasis en Aspergillosis
- Parasitaire protozoaire ziekten – zoals Malaria, Giardia en Toxoplasmose
- Prionen – die de oorzaak zijn van zeldzame progressieve neurodegeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (CJD)
Hoe goed een ziekteverwekker in staat is te gedijen, hangt af van drie factoren:
- Zijn pathogeniteit – zijn vermogen om ziekte te veroorzaken
- Zijn mate van virulentie – zijn ernst of schadelijkheid
- Zijn invasiviteit – zijn neiging tot verspreiding
Het reservoir
Een reservoir is de voornaamste habitat waarin een ziekteverwekker leeft, bloeit en zich kan vermenigvuldigen.
Gemeenschappelijke reservoirs voor infectieuze agentia zijn mensen, dieren of insecten en het milieu.
Menselijke reservoirs
Bij de mens zijn er twee vormen van reservoir: acute klinische gevallen (waarbij iemand besmet is en tekenen en symptomen van de ziekte vertoont); en dragers (waarbij iemand gekoloniseerd is met een infectieuze agens, maar niet onwel is geworden.
Acute klinische gevallen hebben meer kans om te worden gediagnosticeerd en behandeld, wat betekent dat de contacten en normale activiteiten van de patiënt normaal gesproken zullen worden beperkt. Dragers kunnen echter een groter risico vormen voor de mensen om hen heen, omdat zij geen tekenen of symptomen van ziekte vertonen.
Dragers kunnen verder worden onderverdeeld in vier hoofdtypen:
- Incubatoire dragers – mensen die al besmettelijk zijn voordat hun eigen symptomen beginnen
- Inapparente dragers – waarbij een individu in staat is een infectie op anderen over te dragen, zonder zelf ooit de infectie te ontwikkelen
- Convalasecente dragers – mensen die in de herstelfase van hun ziekte zijn, maar die besmettelijk blijven
- Chronische dragers – iedereen die hersteld is, maar die drager blijft van een infectie.
Reservoirs van dieren & van insecten
Voorbeelden van reservoirs van dieren of insecten zijn de ziekte van Lyme (die wordt overgedragen via teken); hondsdolheid (die wordt overgedragen door honden, katten, vossen en vleermuizen); en Salmonella (die wordt overgedragen door pluimvee, runderen, schapen en varkens).
Elke besmettelijke ziekte die onder natuurlijke omstandigheden wordt overgedragen van dier op mens wordt zoönose genoemd.
Milieureservoirs
Het milieu bevat een groot aantal infectiereservoirs, waaronder grond (dat als reservoir fungeert voor Clostridium tetani, de verwekker van tetanus) en water (dat een reservoir is voor Legionella pneumophila, de verwekker van legionairsziekte).
Het uitgangsportaal
Het uitgangsportaal is elke route die een ziekteverwekker in staat stelt het reservoir of de gastheer te verlaten. Bij de mens zijn de belangrijkste uitgangen:
- Alimentair – via braken, diarree of bijten
- Genitourinair – via seksuele overdracht
- Respiratoir – via hoesten, niezen en praten
- Huid – via huidletsels
- Trans-placentaal – waarbij overdracht plaatsvindt van moeder op foetus
De wijze van overdracht
De twee belangrijkste manieren waarop een infectie kan worden overgedragen van het reservoir op een vatbare gastheer zijn via directe overdracht of indirecte overdracht.
Directe overdracht geschiedt meestal onmiddellijk en treedt op bij direct contact met het infectieagens. Voorbeelden zijn tetanus, klierkoorts, aandoeningen van de luchtwegen en seksueel overdraagbare aandoeningen.
Indirecte overdracht kan plaatsvinden via animale mechanismen zoals vlooien, teken, vliegen of muggen of via animale mechanismen zoals voedsel, water, biologische producten of chirurgische instrumenten.
Indirecte overdracht kan ook via de lucht plaatsvinden, waarbij minuscule deeltjes van een infectueus agens door stof of druppeltjes in de lucht worden meegevoerd en in de longen worden ingeademd.
Het portaal van binnenkomst
Het portaal van binnenkomst is de manier waarop een infectie in staat is een vatbare gastheer binnen te dringen.
De toegangspoorten tot het menselijk lichaam zijn onder meer:
- Inhalatie (via de luchtwegen)
- Absorptie (via slijmvliezen zoals de ogen)
- Inname (via het maagdarmkanaal)
- Inoculatie (als gevolg gevolg van een inoculatieschade)
- Introductie (via het inbrengen van medische hulpmiddelen)
De vatbare gastheer
De laatste schakel in de keten van infectie is de vatbare gastheer.
Hoe vatbaar een gastheer zal zijn, hangt af van een aantal factoren:
- Hun leeftijd – en in het bijzonder of zij zeer jong of zeer oud zijn
- Of er enige aanwezigheid is van ondervoeding of uitdroging
- Of er een onderliggende chronische ziekte
- Als de gastheer lijdt aan immobiliteit
- Als ze medicijnen gebruiken die hun immuunrespons kunnen verstoren of onderdrukken
- Algemene weerstandsfactoren (zoals slijmvliezen, huid, hoestreflex etc) die kunnen helpen bij de verdediging tegen infectie
Hoe kunnen we de keten van infectie doorbreken?
De gezondheidszorgomgeving kan patiënten blootstellen aan infectierisico’s die ze elders misschien niet tegenkomen.
Inzicht in hoe infecties tot stand komen, en hoe ze worden overgedragen, is essentieel voor een doeltreffende infectiepreventie en -bestrijding.
Er zijn mogelijkheden om de keten bij elke schakel te doorbreken of te verstoren: door de snelle en nauwkeurige diagnose van een infectieziekte; de snelle behandeling van besmette patiënten; de veilige verwijdering van afval; de sterilisatie en desinfectie van medische apparatuur of de uitvoering van een ontsmettingsstrategie voor het milieu.