Inleiding
Velen van ons beschouwen filosofie niet als een lachertje. We wenden ons immers tot filosofen om de wereld om ons heen te begrijpen en te bepalen hoe we er betekenis in kunnen vinden. Voor velen is filosofie een zaak van leven en dood. Dat betekent echter niet dat filosofen hun eigen leven zo serieus nemen. De dood van Chrysippus van Soli (bekend als de Tweede Stichter van het Stoicisme) is daar een perfect voorbeeld van.
Volgens de legende eindigde het leven van Chrysippus van Soli op een nogal eigenaardige manier. Diogenes Laëritius, een biograaf van Griekse filosofen, beweert dat Chrysippus op 73-jarige leeftijd stierf aan een hevige lachbui.
Tijdens de 143e Olympiade betrapte Chrysippus een ezel op het eten van een mand vol met zijn vijgen. Als antwoord riep hij dat de ezel zuivere wijn moest krijgen om de vijgen weg te spoelen. Hij vond het een hilarisch beeld, viel minutenlang lachend op de grond en verloor uiteindelijk het bewustzijn.
Als de legende waar is, heeft de lachstuip ofwel de zuurstoftoevoer naar zijn lichaam afgesneden, ofwel een hartaanval veroorzaakt. Een tweede verslag van Laëritus suggereert echter dat de filosoof misschien te veel had gedronken op een festival, en daardoor ziek werd.
Natuurlijk is er meer aan de hand met deze filosoof dan zijn dood. Chrysippus werd meer dan 2000 jaar geleden geboren in een welgestelde familie in Soli, Cilicië. Hij erfde op zeer jonge leeftijd een grote hoeveelheid bezit, maar verloor het vrijwel onmiddellijk allemaal. De koning nam het in beslag en voegde het toe aan zijn schatkist. Met niets dat hem in Soli hield, besloot Chrysippus naar Athene te verhuizen.
In Athene werd hij een leerling van Cleanthes aan de Stoïcijnse school. Gedurende zijn tijd daar, studeerde Chrysippus zowel onder Arcesilaus als Lacydes. Vanaf het begin toonde hij belangstelling voor zowel het ontcijferen als het construeren van filosofische argumenten. Al snel had hij een reputatie ontwikkeld als zelfverzekerd en zelfverzekerd. In plaats van informatie van zijn leraren te absorberen, wilde hij de informatie krijgen die nodig was om zelf een bewijs uit te werken.
Omstreeks 230 v. Chr. volgde Chrysippus zijn vroegere leermeester, Cleanthes, op als hoofd van de Stoïcijnse school. Tijdens zijn ambtstermijn stelde de Academie consequent zowel Chrysippus’ ideeën als de bredere leerstellingen van het Stoïcisme ter discussie. In een poging om de school te versterken tegen mogelijke aanvallen, zette Chrysippus zich in om de stoïcijnse doctrines te formaliseren.
Als student en als hoofd van de stoïcijnse school wijdde Chrysippus het grootste deel van zijn tijd aan schrijven. Er wordt gezegd dat hij nooit minder dan 500 regels per dag schreef, en uiteindelijk voltooide hij meer dan 700 werken van filosofie in zijn leven. Zijn geschriften stonden bekend als zeer uitvoerig, omdat hij er de voorkeur aan gaf beide kanten van een argument te belichten alvorens zelf iets te beweren.
Dientengevolge bekritiseerden velen zijn werk, bewerend dat gedeelten ervan onorigineel en onzorgvuldig georganiseerd waren. Desondanks werd hij algemeen aanvaard als een vooraanstaande filosofische autoriteit en zijn positie in de school werd nooit in twijfel getrokken.
Er werd lang gedacht dat geen van zijn geschreven werken het verstrijken van de tijd had overleefd. Het meeste van wat wij weten over de filosofie van Chrysippus is afkomstig uit aantekeningen in de werken van Cicero, Seneca, Galena, Plutarchus, en andere filosofen. In de afgelopen jaren zijn fragmenten van zijn werken ontdekt in de Herculaneum papyri, maar geen enkel in zijn geheel.
Notable Works & Suggested Readings
Zoals we hierboven al opmerkten, zult u geen boeken vinden die door Chrysippus zijn geschreven. Wat we wel weten over zijn schrijven is gebaseerd op het werk van de filosofen die na hem kwamen. Uit deze teksten blijkt duidelijk dat Chrysippus een deskundig en productief schrijver was op het gebied van de logica, de kennisleer, de ethiek en de natuurkunde.
In het bijzonder creëerde hij een gedetailleerd systeem van propositionele logica dat erop gericht was ons te helpen de werking van het universum beter te begrijpen. Misschien bent u deze vorm van logica, bestaande uit als-dan-stellingen, wel eens tegengekomen in een les wiskunde of informatica. Hoewel dit systeem vandaag de dag rechttoe rechtaan lijkt, betekende het destijds een revolutie in de filosofie.
Chrysippus geloofde, net als veel stoïcijnen, dat de wereld deterministisch was. Met andere woorden, alle dingen in ons leven zijn vooraf bepaald en zijn reacties op factoren buiten onze controle. Chrysippus geloofde echter nog steeds in persoonlijke vrijheid en het belang van het ontwikkelen van een individueel begrip van de wereld.
Als je meer wilt leren van de tweede grondlegger van het stoïcisme, hebben we wel een paar aanraders. Teun Tieleman heeft On Affections gereconstrueerd, waarin de theorie van de emotie van Chrysippus wordt uiteengezet. Hij legt goed uit wat we weten van het beperkte bewijsmateriaal dat we hebben en legt precies uit hoeveel van het oorspronkelijke traktaat voor ons beschikbaar is.
3 Oefeningen & Lessen
Waardeer wat je hebt
“De ansjovis die men in Athene in zee vindt, veracht men vanwege zijn overvloed en men zegt dat het een armeluisvis is; maar in andere steden prijst men hem boven alles, zelfs als hij ver onderdoet voor de Attische ansjovis.”
Een van de dingen die we tegenwoordig veel horen, is dat we gelukkig moeten zijn omdat het nog nooit zo goed is geweest. De wereld is nog nooit zo gezond geweest. Nooit vrijer geweest. We hebben nooit meer materiële rijkdom, betere technologie of minder armoede gehad dan de wereld nu heeft.
Dit zijn ontegenzeggelijk goede dingen, en het bewijs voor hun bestaan is vrij onbetwistbaar. We zouden opgewonden en dankbaar moeten zijn over hoe geweldig alles is. En toch lijkt het geluk dat zou moeten volgen ongrijpbaar, nietwaar?
Wel, het probleem met dit argument is dat het veronderstelt dat geluk alles met uiterlijkheden te maken heeft. Natuurlijk, het is gemakkelijker je goed te voelen als je veilig en wel bent, maar alleen een dwaas zou denken dat het daarbij blijft.
Een ongelooflijk interessant patroon in de geschriften van de Stoïcijnen, en wat Chrysippus hierboven doet, is kijken naar rijke en succesvolle mensen. Ze kijken naar mensen die alles hebben gehad – veroveraars, erfgenamen, senatoren, keizers, Olympiërs – en merken op hoe ellendig ze vaak waren. Omgekeerd wijzen zij op de ware filosofen die erin slaagden volkomen tevreden en sereen te zijn ondanks verschrikkelijke omstandigheden zoals oorlog of armoede of gevangenschap. Armoede is relatief. Het is het gevoel dat je iets mist. Het is meer willen. Het ontbreekt je niet aan wat je denkt dat het je ontbreekt. Het is jouw mening dat je iets tekort komt dat veel erger is dan elke mogelijke ontbering. Je hebt genoeg. Je bent meer dan genoeg. Als we dat begrijpen, begrijpen we dat we al rijk zijn – dat zijn we allemaal.
De te lopen race is tegen jezelf
“Hij die een race loopt, moet zich inspannen en streven naar het uiterste van zijn kunnen om als overwinnaar uit de strijd te komen; maar het is volstrekt verkeerd voor hem om zijn concurrent te laten struikelen, of hem opzij te duwen. Zo is het in het leven niet onrechtvaardig dat iemand voor zichzelf zoekt wat hem tot voordeel kan strekken, maar het is niet juist dat van een ander af te nemen.”
Het kan misleidend zijn de Stoïcijnen te horen spreken over een onverschilligheid voor uiterlijke prestaties of beloningen. Marcus Aurelius zei dat roem zinloos is. Seneca had het erover dat succes of rijkdom buiten onze macht ligt en daarom niet moet worden gewaardeerd. Wil niet wat andere mensen willen, zeggen ze, laat je niet meeslepen in zinloze competitie.
Betekent dit dan dat de stoïcijn het niet probeert? Dat de stoïcijn berust in wat hem of haar in het leven overkomt, zich om niets bekommert, niet geïnteresseerd is in verbetering of groei? Nee, natuurlijk niet. De Stoïcijn is nog steeds ongelooflijk ambitieus – alleen focust hij op een interne scorecard in plaats van een externe. Zij maken zich los van resultaten en uitkomsten en vinden in plaats daarvan bevestiging en trots in hun daden, in het doen van het juiste, in het voldoen aan hun normen, in het leveren van hun beste inspanning.
Dat is de mentaliteit die Chrysippus ons in het bovenstaande citaat aanleert te cultiveren. Succes is zinloos als het verraad aan je principes vereist, als het je verteert of corrumpeert. “Zeker,” schreef Seneca, “verschrikkelijke en turbulente en dodelijke dingen kunnen bestaan, maar ze zullen geen grootheid hebben, waarvan de basis kracht en goedheid is.” Grootheid is goedheid.
Ga mee… of laat je meeslepen
“Wanneer een hond aan een kar is gebonden, wordt hij, als hij wil volgen, getrokken en volgt, waardoor zijn spontane daad samenvalt met de noodzaak. Maar als de hond niet volgt, zal hij hoe dan ook gedwongen worden. Zo is het ook met de mens: zelfs als hij niet wil, zal hij gedwongen worden te volgen wat voorbestemd is.”
Wij zijn honden die aan een kar gebonden zijn, zei Chrysippus graag. Iemand anders leidt. We hebben het niet voor het zeggen. In de moderne wereld is dit bijna een onaanvaardbare gedachte voor de meesten. Het voelt vernederend om vergeleken te worden met een hond. Het voelt zwak om toe te geven dat iemand of iets anders de beslissingen neemt.
Maar het is waar. Vanaf het moment dat we wakker worden en onze dag beginnen, gebeuren er dingen met ons. Niets in dit universum zit te wachten op onze leiding. We hebben het gewoon niet in de hand.
De hond in Chrysippus’ metafoor heeft twee opties. Meedraaien. Of gaan liggen en meegesleurd worden. Chrusippus’ mentor Cleanthes zei het goed: “Het lot leidt de man die wil, sleept de onwillige.” Dus moeten we beslissen: Worden we meegesleurd of huppelen we mee? Ertegen vechten of erin meegaan?
De keus is aan ons. En in die keuze ligt onze vrijheid.
Top 5 Chrysippus Citaten
“Er zou geen rechtvaardigheid kunnen zijn, tenzij er ook onrechtvaardigheid was; geen moed, tenzij er lafheid was; geen waarheid, tenzij er onwaarheid was.”
“Wijze mensen hebben aan niets gebrek, en hebben toch veel dingen nodig. Aan de andere kant hebben dwazen niets nodig, want zij begrijpen niet hoe zij iets moeten gebruiken, maar hebben gebrek aan alles.”
“Zelf denk ik dat de wijze zich weinig of helemaal niet met zaken bemoeit en zijn eigen dingen doet.”
“Het universum zelf is God en de universele uitstorting van zijn ziel.”
“Als ik de massa zou volgen, zou ik geen filosofie hebben gestudeerd.”
***
P.S. De bestsellerauteurs van The Daily Stoic, Ryan Holiday en Stephen Hanselman, hebben de handen weer ineengeslagen in hun nieuwe boek Lives of the Stoics: De kunst van het leven van Zeno tot Marcus. Naast het presenteren van de fascinerende levens van alle bekende en minder bekende Stoïcijnen, distilleert Lives of the Stoics tijdloze en direct toepasbare lessen over geluk, succes, veerkracht, en deugd. Het boek is nu te bestellen en verschijnt op 29 september!
—
Met de Stoïcijnen:
Wie is Marcus Aurelius? Leer de Romeinse keizer kennen
Wie is Seneca? In de geest van ’s werelds meest interessante stoïcijn
Wie is Epictetus? Van slaaf tot ’s werelds meest gezochte filosoof
Wie is Cleanthes? Opvolger van Zeno & Tweede hoofd van de Stoïcijnse School
Wie is Cato? Romeins senator. Sterfelijke vijand van Julius Caesar.
Wie is Zeno? Een inleiding tot de grondlegger van het stoïcisme.
Wie is Cicero? De grootste politicus van Rome leren kennen
Wie is Posidonius? De meest academische stoïcijn
Wie was Panaetius? Verspreidde het stoïcisme van Griekenland naar Rome
Wie is Paconius Agrippinus? Een introductie tot de Rode Draad Contrarian
Wie is Porcia Cato? An Introduction To The Stoic Superwoman
Wie is Gaius Rubellius Plautus? Een inleiding tot Nero’s rivaal
Wie is Chrysippus? De ‘Tweede Stichter van het stoïcisme’ die lachend stierf
Wie is Diotimus? Een inleiding tot de man die een buitengewone vergissing maakte