Wczesna historiaEdit
Archeologiczne dowody w Republice Serbskiej, jak również graniczące obszary Bośni i Hercegowiny, świadczą o wyraźnej działalności człowieka w paleolicie. W 1976 roku, w pobliżu współczesnego miasta Stolac, w stosunkowo gościnnym dorzeczu Neretwy, odkryto artefakty archeologiczne w postaci rycin w jaskini Badanj i kości jeleni, które wskazują na aktywność łowców-zbieraczy już od 14 000-10 000 lat p.n.e. W szerszym regionie Hercegowiny, podobne odkrycia wiążą wczesną działalność tego regionu z Czarnogórą i przybrzeżną Chorwacją.
Z neolitem jednak przyszło bardziej trwałe osadnictwo. Naturalnie miało to miejsce wzdłuż rzek Bośni i Hercegowiny, gdy rolnictwo rozprzestrzeniało się z południowego wschodu; najbardziej znana jest kultura Butmir, która rozwinęła się w pobliżu dzisiejszego wschodniego Sarajewa nad rzeką Bosna. Różnorodne bożki, głównie o charakterze kobiecym, zostały znalezione w miejscu Butmir, wraz z czółnami.
Wraz z indoeuropejskimi migracjami epoki brązu nastąpiło pierwsze użycie narzędzi metalowych w tym regionie. Wraz z tym przyszła budowa kopców grobowych-tumuli, lub kurgans. Pozostałości tych kopców można znaleźć w północno-zachodniej Bośni w pobliżu Prijedoru, co świadczy nie tylko o gęstszym osadnictwie w północnym jądrze dzisiejszej Republiki Serbskiej, ale także o reliktach z epoki brązu.
Wraz z napływem epoki żelaza, kultura Glasinac, rozwijająca się w pobliżu Sokolac we wschodniej Republice Serbskiej, była jedną z najważniejszych wśród długoletnich indoeuropejskich mieszkańców kraju, Ilirów. Później, ci Ilirowie – Autariatae – byli pod wpływem Celtów po galijskiej inwazji na Bałkany.
Okres rzymskiEdit
Pod koniec wojen iliryjskich większość Bośni i Hercegowiny znalazła się pod kontrolą Rzymu w ramach prowincji Illyricum. W tym okresie Rzymianie umocnili region poprzez budowę gęstej sieci dróg i Romanizację miejscowej ludności. Wśród tych dróg była Via Argentaria, czyli „Srebrna Droga”, którą transportowano srebro ze wschodnich kopalń Bośni do rzymskich skupisk ludności. Współczesne nazwy miejscowości, takie jak rzeki Una i Sana w północno-zachodniej części kraju, mają pochodzenie łacińskie i oznaczają odpowiednio „ten” i „zdrowy”. Panowanie to nie było jednak nieprzerwane; wraz z wypieraniem niegdyś dominującej ludności iliryjskiej przyszły bunty, takie jak Bellum Batonianum. Po 20 r. n.e. cały kraj został podbity przez Rzymian i podzielony między Panonię i Dalmację. Najbardziej znanym rzymskim miastem w Bośni było stosunkowo niewielkie Servitium, niedaleko dzisiejszej Gradiški w północnej części jednostki.
Chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się w regionie stosunkowo późno, przynajmniej częściowo z powodu górzystego charakteru wsi i braku dużych osiedli. Jednak już w IV wieku kraj zaczął być masowo chrystianizowany. Wraz z rozpadem Cesarstwa Zachodniorzymskiego i Wschodniorzymskiego w 395 roku, dzisiejsza Republika Serbska znalazła się pod panowaniem Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Świadectwem późniejszej polaryzacji religijnej Bośni i Hercegowiny jest fakt, że została ona później podbita jako granica Cesarstwa Wschodniorzymskiego, co było zwiastunem przyszłych podziałów religijnych.
ŚredniowieczeEdit
Wraz z rozluźnieniem rzymskiej kontroli nad regionem nadszedł okres migracji, który, biorąc pod uwagę pozycję Republiki Serbskiej w południowo-wschodniej Europie, obejmował wiele różnych ludów. Wśród pierwszych była inwazja ludów germańskich ze wschodu i północy, a terytorium stało się częścią Królestwa Ostrogockiego w 476 roku.
Do 535 roku terytorium zostało ponownie zajęte przez Cesarstwo Bizantyjskie. W tym czasie władza Cesarstwa była ponownie stosunkowo luźna i Słowianie, w tym Serbowie i Chorwaci, najechali okoliczne tereny. Dzisiejsza Republika Serbska została więc podzielona między średniowieczne Królestwo Chorwacji i, według De Administrando Imperio, średniowieczne serbskie županije, obejmujące Zachlumię, Travuniję i Serbię, a następnie tereny we wschodniej Bośni. Części obecnej Serbii były miejscami osiedlania się pierwotnego ludu Białych Serbów.
Cała Bośnia stała się częścią ziem Korony Węgierskiej pod koniec XI wieku. Pod panowaniem węgierskim obszar ten znany był jako Banat Bośni. Później jednak, za rządów bana Kulina, który jest uważany za założyciela Bośni, region ten stał się de facto niezależny. W 1377 r. Banat Bośni przekształcił się w średniowieczne Królestwo Bośni pod rządami Tvrtko I z rodu Kotromanić. Chociaż dzisiejsza Republika Serbska była ważną częścią królestwa, wszystkie jej stolice znajdowały się w centrum kraju, podczas gdy północne peryferia kraju pozostawały pod nominalnym panowaniem węgierskim jako region Usora. Architektoniczne spuścizny z tego okresu obejmują Kastel Fortress w Banja Luka, jak również zamki, kościoły i klasztory w całym kraju.
Wraz z rozwojem Imperium Osmańskiego, Stefan Tomašević, ostatni władca Kotromanić, poddał Bośnię i Serbię do osmańskiego statusu trybutarnego. Jako katolik był niepopularny wśród prawosławnej ludności Bośni, a także wśród członków Kościoła bośniackiego. Odmawiając złożenia hołdu Mehmedowi Zdobywcy, król Stefan został stracony, a większa część Bośni dostała się pod bezpośrednie panowanie Osmanów w 1463 r. jako Ejlat Bośni. Cały kraj upadł w 1482 r. wraz z utworzeniem Sanjaku Hercegowiny.
XVI-XIX wiekEdit
Osmańskie rządy w dzisiejszej Republice Serbskiej doczekały się kolejnego dodatku do jej tkanki religijnej – islamu. Członkowie Kościoła bośniackiego, jak również wielu prawosławnych i katolickich Bośniaków, stopniowo przechodzili na islam. Podczas gdy wielu mieszkańców miast i gęsto zaludnionych obszarów nawróciło się dobrowolnie, aby uzyskać korzyści podatkowe i inne, inni mieszkańcy wsi zostali zmuszeni do wzięcia udziału w podatku od krwi – praktyce devshirme, w ramach której dzieci odbierano chrześcijańskim rodzicom, aby wychowywać je na osmańskich dworach. Brak pokojowej konwersji w wiejskich, peryferyjnych środowiskach być może nadaje Republice Serbskiej jej dramatyczny kształt skoncentrowany na peryferiach i północy kraju.
Otomańskie rządy pozostawiły głęboką spuściznę architektoniczną w Bośni i Hercegowinie oraz Republice Serbskiej. Najbardziej znanym meczetem z tego okresu jest meczet Ferhadija, znajdujący się w Banja Luce. Ponadto, temat książki Ivo Andrića Most na Drinie, most Mehmeda Paša Sokolovića w Višegradzie, został zbudowany przez Mimara Sinana, najsłynniejszego osmańskiego architekta, w 1577 roku dla Wielkiego Wezyra Sokollu Mehmeda Paszy. Ten sam Wielki Wezyr urodził się wiele lat wcześniej w prawosławnej rodzinie w małym miasteczku w Bośni i jako dziecko został zabrany od rodziców na wychowanie jako janczar. Jego most jest symbolem religijnej i kulturowej rozpiętości – a w końcu konfliktu – który charakteryzuje Republikę Serbską oraz Bośnię i Hercegowinę.
Pod wpływem osmańsko-habsburskich konfliktów z końca XVII i XVIII wieku, części północnej Republiki Serbskiej stały się częścią Imperium Habsburgów na stosunkowo krótkie okresy czasu. Po inwazji Austro-Węgier w 1878 r. panowanie stało się bardziej trwałe. Charakteryzujące się rozwojem gospodarczym i społecznym niespotykanym w zacofanym wówczas Imperium Osmańskim, rządy Austro-Węgier były przez wielu witane z zadowoleniem. Jednak wielu muzułmanów opuściło Bośnię, pozostawiając Serbów jako większość w całym kondominium.
XX wiekEdit
Wraz z zamachem na austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, dokonanym przez bośniackiego Serba Gawriło Principa, członka jugosłowiańskiej Mlada Bosna, w 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Po wojnie, współczesna Republika Serbska została włączona do Vrbas, Drina i Zeta banovinas Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, przemianowanych na Jugosławię w 1929 roku.
Po wybuchu II wojny światowej i inwazji Jugosławii w 1941 roku, Republika Serbska znalazła się pod rządami nazistowskiego państwa marionetkowego, Niezależnego Państwa Chorwackiego. Szacuje się, że około 300.000 Serbów zginęło pod rządami Ustaszów w wyniku ich kampanii ludobójstwa; w czasie wojny w Republice Serbskiej miało miejsce wiele masakr, a także wykorzystanie różnych obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. W obozie koncentracyjnym Jasenovac, położonym na terenie dzisiejszej Chorwacji, zginęło około 100 000 osób, z czego około 52 000 stanowili Serbowie. Masakry miały miejsce również w obozie koncentracyjnym Garavice i Kruščica we wschodniej części Bośni. Reżim systematycznie i brutalnie masakrował Serbów w wioskach na wsi, używając różnych narzędzi. Skala przemocy oznaczała, że mniej więcej co szósty Serb mieszkający w Bośni i Hercegowinie był ofiarą masakry i praktycznie każdy Serb miał członka rodziny, który zginął w czasie wojny, głównie z rąk Ustaczy. Doświadczenie to wywarło głęboki wpływ na pamięć zbiorową Serbów w Chorwacji i Bośni. Szacuje się, że w czasie wojny na terytorium Bośni i Hercegowiny zginęło 209 000 Serbów, czyli 16,9% jej bośniackiej populacji. Dziś pomniki ku czci tych ofiar można znaleźć w całej Republice Serbskiej oraz Bośni i Hercegowinie.
Jugosłowiańscy rojalistyczni Czetnicy, siły partyzanckie, które zaangażowały się w taktyczną lub selektywną współpracę z siłami okupacyjnymi przez prawie całą wojnę, dokonały ludobójstwa na Chorwatach i Bośniakach, które objęło tysiące chorwackich i muzułmańskich cywilów zabitych na terytorium dzisiejszej Republiki Serbskiej. Szacuje się, że Czetnicy zabili od 50 000 do 68 000 Muzułmanów i Chorwatów. Zniszczono około 300 wsi i małych miasteczek, a także dużą liczbę meczetów i kościołów katolickich.
Podczas całej II wojny światowej w Jugosławii 64,1% wszystkich bośniackich partyzantów stanowili Serbowie.
Po II wojnie światowej nastał okres względnego pokoju i rozwoju gospodarczego. Republika Serbska została włączona do Socjalistycznej Republiki Bośni i Hercegowiny. Kopalnia Ljubija i firmy takie jak Agrokomerc odegrały istotną rolę w znacznej części rozwoju gospodarczego Republiki Serbskiej. Wskaźniki alfabetyzacji znacznie wzrosły, a Uniwersytet w Banja Luce został założony w 1975 roku.
Wojna bośniackaEdit
Przedstawiciele głównych partii politycznych oraz niektórych innych krajowych organizacji i instytucji serbskich w Bośni i Hercegowinie spotkali się 13 października 1990 r. w Banja Luce i utworzyli „Serbską Radę Narodową Bośni i Hercegowiny” jako serbski organ polityczny. Na sesji w dniach 14-15 października 1991 r. Zgromadzenie Ludowe Bośni i Hercegowiny, będącej wówczas częścią Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, zatwierdziło „Memorandum w sprawie suwerenności”, podobnie jak wcześniej Słowenia i Chorwacja, jako sposób na ogłoszenie niepodległości od reszty Jugosławii. Memorandum zostało przyjęte pomimo sprzeciwu 83 serbskich deputowanych należących do Serbskiej Partii Demokratycznej (większość serbskich przedstawicieli parlamentarnych), a także Serbskiego Ruchu Odnowy i Unii Sił Reformatorskich, którzy uznali to posunięcie za nielegalne.
Związek Sił Reformatorskich wkrótce przestał istnieć, ale jego członkowie pozostali w zgromadzeniu jako Niezależni Członkowie Parlamentu (Independent Members of Parliament Caucus). Zgromadzenie zobowiązało się do zajęcia się kwestią osiągnięcia równości między Serbami i innymi narodami oraz ochrony interesów Serbów, które, jak twierdzili, zostały zagrożone przez decyzje bośniackiego parlamentu. 9 stycznia 1992 roku zgromadzenie proklamowało Republikę Serbskiego Narodu Bośni i Hercegowiny (Republika srpskoga naroda Bosne i Hercegovine), uznając ją za część Jugosławii.
Parlament bośniacki, bez serbskich deputowanych, przeprowadził referendum w sprawie niepodległości Bośni i Hercegowiny w dniach 29 lutego i 1 marca 1992 roku, ale większość Serbów zbojkotowała je, ponieważ zgromadzenie wcześniej (9-10 listopada 1991 roku) przeprowadziło plebiscyt w regionach serbskich, 96% opowiedziało się za członkostwem w federacji jugosłowiańskiej utworzonej przez Serbię i Czarnogórę. W referendum frekwencja wyniosła 64%, a 92,7% lub 99% (według różnych źródeł) głosowało za niepodległością. 6 marca parlament bośniacki ogłosił wyniki referendum, proklamując niepodległość republiki od Jugosławii. Niepodległość republiki została uznana przez Wspólnotę Europejską 6 kwietnia 1992 roku, a przez Stany Zjednoczone 7 kwietnia. Tego samego dnia zgromadzenie Serbów obradujące w Banja Luce ogłosiło zerwanie rządowych więzi z Bośnią i Hercegowiną. Nazwa Republika Serbska została przyjęta 12 sierpnia 1992 roku.
Kontrowersje polityczne przerodziły się w wojnę bośniacką, która trwała do jesieni 1995 roku.
Wojna została zakończona przez Ogólną Umowę Ramową o Pokoju w Bośni i Hercegowinie, zawartą w Bazie Sił Powietrznych Wright-Patterson koło Dayton, Ohio, 21 listopada i formalnie podpisaną w Paryżu 14 grudnia 1995 roku. Załącznik 4 do Umowy stanowi obecna Konstytucja Bośni i Hercegowiny, uznająca Republikę Serbską za jeden z dwóch głównych podziałów polityczno-terytorialnych i określająca funkcje i uprawnienia rządowe obu podmiotów. Linie graniczne między podmiotami zostały wyznaczone w załączniku 2 do umowy.
W latach 1992-2008 konstytucja Republiki Serbskiej była zmieniana 121 razy. Artykuł 1 stanowi, że Republika Serbska jest jednolitym terytorialnie, niepodzielnym i niezbywalnym podmiotem konstytucyjnym i prawnym, który wykonuje swoje funkcje konstytucyjne, ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze w sposób niezależny.
Wpływ wojnyEdit
Wojna w Bośni i Hercegowinie spowodowała poważne zmiany w kraju, niektóre z nich zostały określone ilościowo w raporcie UNESCO z 1998 roku. Około dwóch milionów ludzi, czyli około połowy ludności kraju, zostało przesiedlonych. W 1996 roku w Republice Serbskiej przebywało około 435 346 serbskich uchodźców z Federacji, a kolejnych 197 925 wyjechało do Serbii. W 1991 roku 27% pozarolniczej siły roboczej w Bośni było bezrobotnych, a liczba ta wzrosła z powodu wojny. W 2009 roku, stopa bezrobocia w Bośni i Hercegowinie była szacowana na 29%, według CIA’s The World Factbook. Populacja Serbów w Republice Serbskiej wzrosła o 547 741 z powodu napływu serbskich uchodźców z Federacji Bośni i Hercegowiny i byłego nieuznawanego państwa Republiki Serbskiej Krajiny w nowej Republice Chorwacji.
W Bośni Wschodniej Serbowie oblegali między innymi miasto Srebrenica. Srebrenica została uznana przez ONZ za „bezpieczną strefę” w 1993 roku i służyła jako enklawa dla muzułmańskich uchodźców przez ostatnie lata wojny bośniackiej. W połowie lipca 1995 roku ponad 8000 muzułmańskich Bośniaków, głównie mężczyzn i chłopców, zostało zabitych w mieście Srebrenica i jego okolicach, co stało się znane jako masakra w Srebrenicy, która następnie została uznana za akt ludobójstwa przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii i Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.
Akty czystek etnicznych przeciwko ludności nieserbskiej zmniejszyły liczebność innych grup. Serbska policja, żołnierze i nieregularni żołnierze atakowali muzułmanów i Chorwatów, palili i plądrowali ich domy. Niektórzy ginęli na miejscu, inni byli łapani i zabijani w innych miejscach lub zmuszani do ucieczki. Liczba Chorwatów zmniejszyła się o 135 386 (większość przedwojennej populacji), a Bośniaków o około 434 144. Około 136 000 z około 496 000 bośniackich uchodźców zmuszonych do opuszczenia terytorium dzisiejszej Republiki Serbskiej powróciło do domu.
W 2008 roku 40% Bośniaków i 8.5% Chorwatów powróciło do Republiki Serbskiej, podczas gdy 14% Serbów, którzy opuścili swoje domy na terytoriach kontrolowanych przez Bośniaków lub Chorwatów, również powróciło do swoich przedwojennych społeczności.
Na początku XXI wieku dyskryminacja nie-Serbów była zarzucana przez organizacje pozarządowe i Komisję Helsińską. International Crisis Group doniosła w 2002 roku, że w niektórych częściach Republiki Serbskiej powracający nie-Serbowie są dziesięciokrotnie bardziej narażeni na bycie ofiarą przestępstw z użyciem przemocy niż miejscowi Serbowie. Komisja Helsińska, w oświadczeniu z 2001 r. w sprawie „Tolerancji i niedyskryminacji”, wskazała na przemoc wobec nie-Serbów, stwierdzając, że w miastach Banja Luka i Trebinje, tłumy zaatakowały ludzi, którzy chcieli położyć fundamenty pod nowe meczety.
Nie-Serbowie zgłaszali ciągłe trudności w powrocie do swoich pierwotnych domów, a zgromadzenie ma słabe wyniki w zakresie współpracy w zatrzymywaniu osób oskarżonych o zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości i ludobójstwo.
Organizacje takie jak Society for Threatened Peoples, składające raport do Rady Praw Człowieka ONZ w 2008 roku, zgłosiły pretensje do dyskryminacji nieserbskich uchodźców w Republice Serbskiej, szczególnie na obszarach o wysokim bezrobociu w dolinie Driny, takich jak Srebrenica, Bratunac, Višegrad i Foča.
Według Ministerstwa Praw Człowieka i Uchodźców Bośni i Hercegowiny, Misji Policyjnej Unii Europejskiej, UNHCR i innych organizacji międzynarodowych, bezpieczeństwo zarówno w Republice Serbskiej, jak i w Federacji Bośni i Hercegowiny jest obecnie zadowalające, chociaż pewne drobne zagrożenia, rzeczywiste lub postrzegane, mogą nadal wpływać na decyzje jednostek o tym, czy powrócą pod swoje przedwojenne adresy, czy też nie.