Mensen waden door een overstroomde straat in Havana, Cuba, een dag nadat orkaan Irma het land in september 2017 had geteisterd.Credit: Yamil Lage/AFP/Getty
Cuba is het laatste land geworden dat de strijd tegen klimaatverandering in zijn grondwet heeft vastgelegd – wat een gemengde reactie uit de wetenschappelijke gemeenschap uitlokt.
Eind februari keurden de kiezers een nieuwe grondwet goed waarin wijzigingen waren opgenomen die Cuba opdroegen “het behoud van het milieu te bevorderen en de strijd aan te binden tegen de klimaatverandering, die een bedreiging vormt voor het voortbestaan van de menselijke soort”. Het land voegt zich bij tien andere naties, waaronder Ecuador en Tunesië, die “klimaat” of “klimaatverandering” in hun grondwet vermelden.
Sommige onderzoekers geloven dat de toevoegingen een positief teken zijn van een groeiende wereldwijde impuls om extreme weersomstandigheden te bestrijden. Cuba heeft al een agressief beleid ingevoerd om de opwarming van de aarde tegen te gaan, waaronder een langetermijnplan om zich aan te passen aan meer verwoestende orkanen, extreme droogtes en zeespiegelstijging.
“Het is heel opwindend om te zien wat Cuba doet,” zegt Carl Bruch, een advocaat bij het Environmental Law Institute in Washington DC. “Het feit dat je klimaatverandering in de hoogste wet van het land ziet, weerspiegelt de groeiende urgentie om het aan te pakken.”
Een gemengd pakket
Anderen betwijfelen echter of de stap zal neerkomen op zinvolle actie.
De klimaatgerelateerde taal in de grondwet is “een mooi sentiment”, zegt Rolando García, een atmosferisch chemicus en Cubaanse expat bij het National Center for Atmospheric Research in Boulder, Colorado. Maar de inspanningen om de klimaatverandering in Cuba aan te pakken lijken traag te verlopen, zegt hij. “De ambitieuze doelstelling die in de nieuwe Cubaanse grondwet is vastgelegd, verandert niets.”
Alle plannen van Cuba om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, zullen een druppel op een gloeiende plaat zijn voor de wereldwijde koolstofuitstoot, zegt García. Cuba was in 2014 verantwoordelijk voor 0,1% van de totale kooldioxide-uitstoot in de wereld; de Verenigde Staten daarentegen stootten ongeveer 15% uit, volgens gegevens verzameld door het World Resources Institute, een milieudenktank in Washington DC.
Anderen zeggen dat de stap ook politiek is – een duim in het oog van de Verenigde Staten, die terughoudend zijn geweest om zinvolle maatregelen te nemen om klimaatverandering aan te pakken.
Making do
Het is nog niet duidelijk of de ontwikkeling zal veranderen hoe klimaatonderzoek in Cuba wordt uitgevoerd. Juan Carlos Antuña Marrero, een natuurkundige aan het Camagüey Meteorologisch Centrum in Cuba, hoopt dat de wijzigingen zich kunnen vertalen in acties zoals meer financiering en de modernisering van computermogelijkheden, maar is niet zeker of ze dat zullen doen.
Antuña Marrero’s team bestudeert zwavel-aerosolen, die helpen om de atmosfeer af te koelen. Maar Cuba’s trage en onstabiele internetverbinding maakt het moeilijk voor hen om op de hoogte te blijven van de wetenschappelijke literatuur. Ze hebben geleerd om papers en gegevens te downloaden wanneer ze het land verlaten voor conferenties en workshops.
Verouderde apparatuur betekent ook dat Antuña Marrero en zijn collega’s hebben moeten afzien van onderzoeksinstrumenten zoals weersvoorspellingsmodellen omdat hun computers er te lang over doen – dagen of zelfs maanden – om gegevens te verwerken.
“We zijn een groep wetenschappers die de beperkingen van de armoede van het land probeert te overwinnen,” zegt Antuña Marrero, die ook samenwerkt met de Universiteit van Valladolid in Spanje. “Maar onze filosofie is om oplossingen te vinden, niet om te klagen.”
Het tij tegenhouden
De Cubanen hebben veel te verliezen als de planeet blijft opwarmen. Het land heeft de afgelopen 50 jaar te maken gehad met extreme droogte en een stijgende zeespiegel. En volgens het Cubaanse Instituut voor Meteorologie in Havana hebben sterkere, frequentere orkanen steden overstroomd, rietvelden platgewalst en voor miljarden dollars schade aangericht.
Als reactie daarop is Cuba begonnen met het in kaart brengen van gebieden met een hoog risico op zeespiegelstijging, het verhuizen van zijn burgers uit die gebieden en het slopen van hun huizen. Dit is het tegenovergestelde van wat vaak gebeurt in de Verenigde Staten, waar huizen worden herbouwd precies waar ze ooit stonden voordat ze werden weggespoeld door een storm, zegt David Guggenheim, een mariene bioloog bij de non-profit milieugroep Ocean Doctor in Washington DC.
Deze inspanningen maken deel uit van Cuba’s 100-jarenplan, genaamd Tarea Vida (Project Life) – een routekaart om het land te begeleiden bij het omgaan met de gevolgen van klimaatverandering. Het omvat een verbod op de bouw van nieuwe huizen in potentiële overstromingsgebieden, de introductie van hittebestendige gewassen om de voedselvoorziening tegen droogte te beschermen en het herstel van Cuba’s zandstranden om te helpen beschermen tegen kusterosie.
De opname van klimaatverandering in de grondwet helpt Cuba ook om zich politiek te onderscheiden van zijn noorderbuur, zegt Oliver Houck, een jurist aan de Tulane University in New Orleans, Louisiana, die in de jaren negentig naar Cuba reisde om te helpen bij het opstellen van enkele van de milieuwetten. De Cubaanse regering, tenslotte, “heeft geen liefde voor de Verenigde Staten”, zegt hij.
Weinig Cubanen hebben Houck verteld dat ze zich niet druk maken over klimaatverandering. “En ik kan je niet vertellen hoeveel mensen in Amerika dat zeggen,” zegt Houck. “Ik bedoel, we hebben een hele politieke partij die dat zegt.”