Van Norman Bates tot Patrick Bateman tot Hannibal Lector en Dexter Morgan, heeft de fascinatie van de popcultuur voor psychopathie ons vertrouwd gemaakt met de veelbetekenende kenmerken van de aandoening. Psychopaten, zo is ons verteld, hebben weinig empathie en berouw; het zijn impulsieve, manipulatieve leugenaars met gezwollen ego’s en charme te over.
Op het eerste gezicht lijkt zulk schaamteloos egocentrisch gedrag benijdenswaardig, bijna decadent – het vooruitzicht om een leven te leiden dat niet wordt belemmerd door menselijk fatsoen is als de ultieme joie de vivre. Immers, als men geen angst, schaamte of geweten heeft, wat zou dan het feest kunnen bederven?
Just a little thing called love.
De vraag of psychopaten in feite gelukkig zijn, is de basis van een nieuwe studie naar de relatie tussen psychopathie en subjectief welzijn. Uitgevoerd door onderzoekers van de Universiteit van British Columbia, de studie auteurs – universitair hoofddocent Mark Holder, die gespecialiseerd is in de wetenschap van geluk en doceert psychologie en gedragsneurowetenschappen, en afgestudeerde student Ashley Love – om te bepalen of psychopaten kunnen leiden tot een bevredigend liefdesleven (en of liefde en geluk zijn zelfs relevant voor hen op alle at all).
In een reeks vragenlijsten vroeg het onderzoek 431 studenten tussen 18 en 47 jaar om de kwaliteit van hun interpersoonlijke relaties te beoordelen op basis van vertrouwen, betrokkenheid en romantiek, evenals hun algehele welzijn. De onderzoekers gebruikten deze antwoorden om de deelnemers op het psychopathiespectrum te plaatsen, een meetmethode die wordt gebruikt om de ernst van psychotische trekken vast te stellen. Waar je je op dit spectrum bevindt, onderscheidt criminele psychopaten van de “gemiddelde” succesvolle, geweldloze, hooggeplaatste advocatenvariant. De vragen waren bedoeld om onderzoekers te helpen één belangrijke vraag te beantwoorden: Als mensen die hoog in het psychopaten spectrum zitten zich om niemand bekommeren behalve om zichzelf, zijn ze dan gelukkig? Aan de ene kant dachten we dat psychopaten heel gelukkig zouden zijn,” zegt Holder. “Ze concentreren zich immers op hun eigen behoeften en hebben geen last van schuldgevoelens over hoe ze anderen behandelen. Aan de andere kant dachten we dat ze heel ongelukkig zouden kunnen zijn, omdat persoonlijke relaties cruciaal zijn voor geluk, en psychopaten hebben ongezonde relaties die worden gekenmerkt door manipulatie, liegen en bedriegen.”
Uit het onderzoek bleek dat hoe hoger een deelnemer scoorde op het psychopathiespectrum, hoe minder gelukkig ze geneigd waren te zijn. De deelnemers met psychopathische neigingen bleken ook minder tevreden te zijn met hun leven, en meer kans te hebben om depressief te zijn.
Love zegt dat de bevindingen haar verrasten. “Mensen die hoog scoren op psychopathie vragenlijsten hebben de neiging om te doen wat ze willen zonder zich bezig te houden met hoe deze acties de mensen om hen heen zullen beïnvloeden,” zegt ze. “Het leek mij dat als een persoon gewoonlijk doet wat hij wil, hij gelukkig zou moeten zijn.”
Hoewel ze grotendeels zijn losgekoppeld van gevoelens van oprechtheid en kwetsbaarheid-emoties die centraal staan bij het vormen van sterke romantische banden-psychopaten zijn niet ongevoelig voor de voordelen van liefde, en ze lijden wanneer ze afwezig zijn. “Goede sociale relaties zijn een belangrijk onderdeel van geluk,” legt Love uit. “Daarom kan het feit dat mensen die hoog scoren op psychopathie-vragenlijsten ook de neiging hebben om slechte sociale relaties te hebben, gedeeltelijk verklaren waarom deze mensen ook de neiging hebben om minder gelukkig te zijn.”
Het liefhebben van een psychopaat lijkt misschien een potentieel riskant vooruitzicht voor de partner in kwestie, maar het is zeker gemakkelijk om door een psychopaat verleid te worden. Studies hebben aangetoond dat mannen die een licht narcisme, machiavellisme en psychopathie vertonen – de “donkere triade” van persoonlijkheidskenmerken – door vrouwen aantrekkelijker worden gevonden. (Kijk maar naar de vrouwenversierderij van de twee meest beruchte Jamesen uit de popcultuur: Bond en Dean.) Bovendien kan, afhankelijk van de ernst en de manifestatie van iemands psychopathie, een relatie met een psychopaat wederzijds succesvol zijn.
“Onderzoek uit het verleden heeft aangetoond dat psychopaten zorg voor anderen kunnen tonen als ze goed gemotiveerd zijn,” zegt Love. “Dit suggereert dat hen kan worden geleerd om zich te gedragen op een manier die hun sociale relaties verbetert.” Love merkt bijvoorbeeld op dat individuen hoog in het psychopathiespectrum de voorkeur geven aan vrienden die bijdragen aan hun vluchtige levensstijl, zoals criminelen, collega- sensatiezoekers, of ego-voedende sukkels. Psychopaten leren hoe ze gezondere, positievere interpersoonlijke relaties kunnen aangaan met emotioneel stabiele mensen, kan echter helpen om hun antisociale gedrag te verminderen.
“Deelnemen aan gezonde sociale relaties kan de empathie vergroten die mensen met een hoge psychopathie voelen en, in het verlengde daarvan, hun psychopathische trekken verminderen,” zegt Love. “Goede interpersoonlijke relaties kunnen ook een belangrijke beschermende factor bieden die mogelijk kan worden gebruikt als interventie om psychopathisch gedrag te verminderen.”
Holder en Love’s studie suggereert daarom dat het zorgvuldig cultiveren van vriendschap en romantiek met geweldloze psychopaten gunstig kan zijn voor hun welzijn, terwijl het ook helpt om hun sociale gedrag te verbeteren. Door omringd te worden door mensen die vertrouwen, delen en zich inleven, kunnen psychopaten aan een positieve opwaartse spiraal beginnen die uiteindelijk zal leiden tot een afname van hun symptomen.