Biografie
Anaxagoras van Clazomenae werd door Proclus, de laatste grote Griekse filosoof, die rond 450 n. Chr. leefde, beschreven als (zie bijvoorbeeld ):-
Nadat Anaxagoras van Clazomenae vele vragen in de meetkunde had behandeld…
Anaxagoras was een Ioniër, geboren in de buurt van Smyrna in wat nu Turkije is. We weten weinig details van zijn vroege leven, maar zeker is dat hij het eerste deel van zijn leven in Ionië woonde, waar hij kennis nam van de nieuwe studies die daar plaatsvonden in de filosofie en het nieuw gevonden enthousiasme voor een wetenschappelijke bestudering van de wereld. Hij kwam uit een rijke familie maar deed afstand van zijn rijkdom. Zoals Heath schrijft in :-
Hij verwaarloosde zijn bezittingen, die aanzienlijk waren, om zich aan de wetenschap te wijden.
Hoewel Ionië filosofen als Pythagoras had voortgebracht, had deze nieuwe studie van de kennis zich tot de tijd van Anaxagoras niet tot Athene verspreid. Anaxagoras staat bekend als de eerste die filosofie introduceerde bij de Atheners toen hij daar rond 480 v. Chr. naartoe verhuisde. Tijdens Anaxagoras’ verblijf in Athene kwam Pericles aan de macht. Pericles, die ongeveer vijf jaar jonger was dan Anaxagoras, was een militair en politiek leider die succesvol was in zowel het ontwikkelen van de democratie als het opbouwen van een imperium dat Athene tot het politieke en culturele centrum van Griekenland maakte. Anaxagoras en Pericles raakten bevriend, maar deze vriendschap had zijn nadelen omdat Pericles’ politieke tegenstanders zich ook tegen Anaxagoras opstelden.
In ongeveer 450 v. Chr. werd Anaxagoras gevangen gezet omdat hij beweerde dat de Zon geen god was en dat de Maan het licht van de Zon weerkaatste. Dit schijnt te zijn aangespoord door tegenstanders van Pericles. Russell schrijft:-
De burgers van Athene … namen een wet aan die vervolging toestond van hen die geen godsdienst beleden en theorieën onderwezen over ‘de dingen in de hemel’. Op grond van deze wet vervolgden zij Anaxagoras, die ervan werd beschuldigd te hebben geleerd dat de zon een gloeiend hete steen was en de maan aarde.
We moeten deze leer van Anaxagoras over de zon nader onderzoeken, want hoewel deze werd gebruikt als reden om hem in de gevangenis te zetten, is het een hoogst opmerkelijke leer. Het was gebaseerd op zijn leer van de “nous”, die wordt vertaald als “verstand” of “rede”. Aanvankelijk waren “alle dingen tezamen” en was de materie een homogeen mengsel. Het nous zette een draaikolk op in dit mengsel. De draaiing begon in het centrum en breidde zich daarna geleidelijk uit, waarbij steeds grotere cirkels werden gevormd. Het eerste effect was de scheiding van twee grote massa’s, de ene bestaande uit het zeldzame, hete, droge, dat de “aether” werd genoemd, de andere uit de tegenovergestelde categorieën en “lucht” werd genoemd. De aether nam de buitenste, de lucht de binnenste plaats in. Van de lucht werden vervolgens gescheiden wolken, water, aarde en stenen. Het dichte, het vochtige, het donkere en koude, en al het zwaarste, verzamelde zich in het centrum als gevolg van de cirkelvormige beweging, en het was uit deze elementen, toen samengevoegd, dat de aarde werd gevormd; maar daarna, als gevolg van het geweld van de wervelende beweging, rukte de omringende vurige aether stenen weg van de aarde en ontstak ze in sterren.Er zijn opmerkelijke inzichten in deze beschrijving. Het idee van differentiatie van materie dat een grote rol speelt in moderne theorieën over het ontstaan van het zonnestelsel is aanwezig. Anaxagoras geeft ook blijk van inzicht in de middelpuntvliedende kracht, waaruit opnieuw de grote wetenschappelijke inzichten blijken die hij bezat.
Anaxagoras stelde voor dat de maan schijnt door weerkaatst licht van de “roodgloeiende steen” die de zon was, de eerste bewering van deze strekking die is opgetekend. Hij gaf blijk van een groot genie en was toen ook in staat de volgende stap te zetten en als eerste de reden voor de verduistering van de zon en de maan correct uit te leggen. Zijn verklaring van de zonsverduistering is volledig correct, maar hij bedierf zijn verklaring van de maansverduistering door te stellen dat er zich tussen de aarde en de maan nog andere donkere hemellichamen bevonden, die niet alleen door de schaduw van de aarde werden veroorzaakt, maar ook voor maansverduisteringen zorgden. Het is een beetje onduidelijk waarom hij het nodig vond om het bestaan van deze lichamen te postuleren, maar het doet niets af aan deze belangrijke doorbraak in de mathematische astronomie. Er zijn ook andere aanwijzingen dat Anaxagoras de meetkunde had toegepast op de studie van de astronomie.
Wat de structuur van de materie betreft, poneerde Anaxagoras een oneindig aantal elementen, of basisbouwstenen. Hij beweerde:-
… er is een deel van elk ding, d.w.z. van elk elementair materiaal, in elk ding… elk is en was het duidelijkst die dingen waarvan er het meeste in zit.
Het was echter de kracht van het verstand, of nous, die niet alleen de wereld schiep maar ook de drijvende kracht was in haar dagelijkse processen. Bijvoorbeeld :-
De groei van levende wezens, volgens Anaxagoras, hangt af van de kracht van de geest in de organismen die hen in staat stelt voeding te halen uit omringende substanties.
Aristoteles vond beiden veel te prijzen in Anaxagoras’ theorie van het nous. Zowel Plato als Aristoteles hadden echter kritiek op het feit dat de drijvende kracht van het nous, zoals voorgesteld door Anaxagoras, niet ethisch was. Zij wilden dat het nous altijd in het belang van de wereld zou handelen. In feite geeft het nous van Anaxagoras een mechanische verklaring van de wereld na het niet-mechanische begin wanneer de vortex wordt voortgebracht. Het is de moeite waard op te merken dat het mechanische universum van Newton meer gemeen zou hebben met de opvattingen van Anaxagoras dan de voortdurende ethische intelligentie die door Plato en Aristoteles wordt voorgesteld.
We kunnen enkele aanwijzingen krijgen over de wiskunde die Anaxagoras bestudeerde, maar helaas is er in de archieven maar weinig overgebleven om ons in staat te stellen definitieve resultaten te kennen die hij bewezen zou kunnen hebben. Terwijl hij in de gevangenis zat, probeerde hij het probleem van “squaring the circle” op te lossen, dat wil zeggen het construeren met passer en liniaal van een vierkant met een oppervlakte gelijk aan die van een gegeven cirkel. Dit is de eerste vermelding van de bestudering van dit probleem en dit probleem, en andere soortgelijke problemen, zouden een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van de Griekse wiskunde.
Een ander intrigerend stukje informatie komt uit het geschrift van Vitruvius, een Romeins architect, ingenieur en schrijver die leefde in de eerste eeuw v. Chr. Hij noteert informatie over het schilderen van scènes voor de toneelstukken die in Athene werden opgevoerd en zegt dat Anaxagoras een verhandeling schreef over hoe scènes zo te schilderen dat sommige voorwerpen op de voorgrond leken te staan terwijl andere op de achtergrond verschenen. Deze fascinerende opmerking moet betekenen dat Anaxagoras een verhandeling over het perspectief heeft geschreven, maar helaas is een dergelijk werk niet bewaard gebleven.
Anaxagoras werd door Pericles uit de gevangenis gered, maar moest Athene verlaten. Hij keerde terug naar Ionië waar hij in Lampsacus een school stichtte. Deze Griekse stad aan de Aziatische oever van de Hellespont was de plaats voor de verering van Priapus, een god van de voortplanting en de vruchtbaarheid. Anaxagoras stierf daar en de verjaardag van zijn dood werd een feestdag voor schoolkinderen.
Het beste dat wij kunnen hopen te weten te komen over Anaxagoras’ persoonlijkheid is uit het verhaal dat hij, toen hem eens gevraagd werd wat de zin van zijn geboorte was, antwoordde:-
Het onderzoek van zon, maan en hemel.
Zelfs als dit verhaal fictief is, is het waarschijnlijk gebaseerd op de manier waarop Anaxagoras zijn leven leefde en vertelt het ons dus iets van de persoonlijkheid van deze opmerkelijke wetenschapper die een beschrijving gaf van het ontstaan van het zonnestelsel die 2000 jaar nodig had om te verbeteren.