door Wassim Mroue
Toen in oktober de Libanese antiregeringsprotesten uitbraken, riep Hezbollah’s steun aan de politieke elite van het land, waaronder zijn bondgenoten in de Amal-beweging, een aantal vragen op toen deskundigen en journalisten probeerden de beweegredenen achter een dergelijk standpunt te begrijpen en uit te leggen.
Als bijdrage aan deze discussie stelt dit artikel dat we moeten leren van het gewicht van de geschiedenis om de complexiteit te begrijpen van de relatie tussen Hezbollah en Amal, een van de pijlers van Libanon’s naoorlogse politieke orde.
Geconfronteerd met snel stijgende werkloosheidscijfers en middelmatige openbare diensten, gingen demonstranten uit verschillende regio’s, klassen en sekten de straat op, scandeerden slogans en uitten beschuldigingen van corruptie aan het adres van alle politieke partijen die aan de macht waren. In het zuiden van Libanon, waar de sjiitische meerderheid Hezbollah en Amal brede steun genieten, waren de beschuldigingen van corruptie vooral gericht tegen Amal. De Amal is sinds 1984 in de Libanese regering vertegenwoordigd en de leider ervan, Nabih Berri, is sinds 1992 voorzitter van het parlement.
Terwijl hij de sociaal-economische eisen van de mensen steunde, sprak Hezbollah-leider Sayyed Hassan Nasrallah zich uit tegen oproepen van sommige demonstranten om de regering van Saad Hariri ten val te brengen, president Michel Aoun en Berri te laten aftreden of vervroegde parlementsverkiezingen te houden. In zijn eerste toespraak na het uitbreken van de protesten drong Nasrallah er bij de regering op aan in plaats daarvan een reeks economische hervormingen voor te bereiden. In zijn tweede toespraak betoogde hij dat sommige protesten werden gefinancierd door buitenlandse ambassades en sprak hij zijn vrees uit voor een complot om het land mee te slepen in een nieuwe burgeroorlog. Nasrallah drong er toen bij de Hezbollah-aanhangers op aan zich terug te trekken uit de protesten.
Hariri trad vervolgens in oktober af en in januari werd een nieuwe regering gevormd. Hoewel de nieuwe premier Hassan Diab en de meeste van zijn ministers technocraten zijn en geen leden van politieke partijen, kregen zij de steun van Hezbollah, Amal en hun bondgenoten, die hun het vertrouwen van het parlement schonken. In een toespraak in februari betuigde Nasrallah de volledige steun van zijn partij aan de nieuwe regering. Maar voor veel betogers vertegenwoordigt het nieuwe kabinet de belangen van hetzelfde politieke establishment waartegen zij in oktober in opstand kwamen. Hoewel demonstraties tegen het establishment niet langer dagelijkse kost zijn, wordt een nieuwe opflakkering van de protesten algemeen verwacht naarmate de economische crisis zich verdiept.
De overheersende verklaring in de westerse media is dat Hezbollah gekant is tegen elke echte verandering van een corrupte politieke orde, aangezien dit systeem de partij legitimiteit verschaft en haar in staat stelt haar agenda uit te voeren. Hezbollah, Amal en andere bondgenoten hebben een meerderheid in de regering en het parlement. Een alliantie tussen Hezbollah en Aoun’s Vrije Patriottische Beweging hielp laatstgenoemde in 2016 aan het presidentschap. Het verhaal gaat verder dat op regionaal niveau Iran, de belangrijkste geldschieter van Hezbollah, er geen belang bij heeft dat zijn invloed in Libanon afneemt.
Hoewel dit argument de positie van Hezbollah tot op zekere hoogte verklaart, vereist een dieper begrip dat men afstapt van de veronderstelling dat een enkele overweging de houding van de partij ten opzichte van elke Libanese politieke groepering drijft.
In feite is de verhouding van Hezbollah tot andere Libanese politieke partijen bepaald door een reeks verschillende en complexe lokale, regionale en internationale factoren en door de ervaring die is opgedaan en de uitdagingen waarvoor de partij zich geplaatst zag sinds zij in 1985 in de openbaarheid trad. Al deze factoren hebben het gedrag van de groepering gevormd en haar gemaakt tot wat zij nu is. De relatie met Amal is daarvan een duidelijk voorbeeld.
Lang voordat Hezbollah deel ging uitmaken van de politieke orde van na de burgeroorlog, probeerde zij al samen te werken met Amal, een pijler van dit systeem.
In januari 1989 ondertekenden Hezbollah en Amal, onder Syrische en Iraanse steun, een overeenkomst om een einde te maken aan maandenlange gevechten en een modus vivendi te bereiken in Zuid-Libanon. Het vredesakkoord maakte echter geen einde aan wat een lang hoofdstuk van Libanon’s burgeroorlog zou worden.
Amal en Hezbollah, wier rivaliteit midden in de burgeroorlog ontstond, hadden tegengestelde opvattingen over de politieke oriëntatie van Libanon’s sji’a-gemeenschap, haar nationale en religieuze identiteit en hun overkoepelende visie op de toekomst van Libanon. In tegenstelling tot Hezbollah gelooft Amal niet in de doctrine van Velayat-e Faqih, ontwikkeld door Imam Rouhollah Khomeini, de stichter van de Islamitische Republiek Iran.
De spanningen tussen Amal en Hezbollah ontaardden in ongekende bloedige confrontaties in april 1988, toen Amal erin slaagde Hezbollah uit een groot deel van Zuid-Libanon te verdrijven, met uitzondering van enkele enclaves in het bergachtige gebied van Iqlim At-Tuffah. De volgende maand sloeg Hezbollah terug door de controle over de meeste buurten in de dichtbevolkte zuidelijke buitenwijken van Beiroet van Amal af te nemen. Het belangrijkste strijdtoneel verschoof vervolgens naar Iqlim At-Tuffah, waar beide groepen in januari 1989 bittere gevechten uitvochten toen Hezbollah haar posities in het zuiden trachtte te herstellen van waaruit zij de Israëlische bezettingstroepen kon aanvallen. De wapens vielen stil na het akkoord van Damascus dat aan het eind van de maand werd bereikt, maar de gevechten escaleerden opnieuw nadat Libanese parlementsleden in oktober 1989 het vredesakkoord van Taif ondertekenden om een einde te maken aan de burgeroorlog. In december 1989 braken gevechten uit in West-Bekaa en verspreidden zich opnieuw naar Iqlim At-Tuffah, waar het met tussenpozen doorging gedurende een groot deel van 1990.
Het conflict kwam uiteindelijk tot een einde door een tweede Damascus-akkoord, dat in november 1990 tot stand kwam via bemiddeling van Syrië en Iran. De overeenkomst weerspiegelde een akkoord tussen Syrië en Iran over Libanon’s orde na de burgeroorlog, na jaren van spanningen tussen Damascus en Teheran.
Een impliciete taakverdeling kristalliseerde zich kort na de overeenkomst waarbij Hezbollah de leiding nam over het gewapend verzet tegen de Israëlische bezetting van het zuiden, terwijl Amal posten in de publieke sector en regeringsfuncties bezette die waren toegewezen aan de Shi’a-gemeenschap.
De huidige leiders van Amal en Hezbollah bekleedden allemaal hoge posities tijdens de bloedige fase van hun relatie en hebben de gruwelen ervan van dichtbij meegemaakt. De geschiedenis van dit conflict, die diep geworteld is in het collectieve geheugen van de Libanese sjiitische gemeenschap, weegt zwaar op Amal en Hezbollah en is bepalend voor de beslissingen en het beleid dat hun relatie stuurt.
Mijn onderzoek heeft uitgewezen dat Amal en Hezbollah, althans op het niveau van de leiders, hun best hebben gedaan om hun ‘broederoorlog’ te vergeten en hun functionarissen geven er de voorkeur aan om zelfs in het openbaar geen commentaar op deze periode te geven. Het drie jaar durende conflict verdeelde families en ging gepaard met moordaanslagen op leiders, het gebruik van zware wapens, bomaanslagen, ontvoeringen en psychologische oorlogsvoering. In het nummer van 14 juni 1990 van de pan-Arabische krant Al-Hayat wordt het aantal doden op 2.500 geschat.
Daarom is een diepgaand onderzoek van deze geschiedenis van de relatie tussen Amal en Hezbollah essentieel voor een volledig begrip van de huidige status van de betrekkingen tussen de twee groepen, nauwe bondgenoten sinds 2005. Aanhangers van Amal en Hezbollah delen steden en dorpen en komen uit dezelfde clans en families. Nasrallah zelf was tot 1982 een hooggeplaatst Amal-lid en zijn broer Hussein, alias Jihad al-Husseini, is een prominente Amal-figuur.
Voor Hezbollah lijkt het vermijden van het heropenen van oude wonden – die tientallen jaren nodig hadden om te helen – een cruciale factor te zijn in de betrekkingen met Berri, een belangrijke figuur in het politieke establishment. Dit troeft vele andere overwegingen af.
Een toespraak van Nasrallah in augustus 2018 is tekenend voor deze benadering. Terwijl hij benadrukte dat het zijn partij ernst is met de bestrijding van corruptie in de publieke sector, zei Nasrallah dat ‘de Amal-beweging en Hezbollah een historische beslissing hebben genomen om samen te blijven… samen offers brengen en samen problemen aanpakken.’
De Hezbollah-Amal-alliantie is veerkrachtig ondanks gevoelens van onbehagen jegens haar bij sommige segmenten van Libanon’s sji’a-gemeenschap en het Libanese publiek in het algemeen. Met zijn controversiële militaire taken in Syrië, altijd in voorbereiding op een mogelijk conflict met Israël en geplaagd door jaren van bloedige interne conflicten, is een breuk in de betrekkingen met Amal wel het laatste wat Hezbollah in dit stadium wil.
