Oorzaak
Pernicieuze anemie kan om verschillende redenen ontstaan, maar meestal wordt het probleem veroorzaakt door een gebrek aan vitamine B12-absorptie. Met name pernicieuze anemie wordt vaak veroorzaakt door de afwezigheid van de zogenaamde intrinsieke factor, een glycoproteïne die essentieel is voor een goede absorptie van deze micronutriënt. Deze stof wordt afgescheiden door de pariëtale cellen van de maag, die bij ongeveer 90% van de patiënten met pernicieuze anemie worden aangevallen en vernietigd door abnormale antilichamen, die ook rechtstreeks de intrinsieke factor kunnen aantasten, waardoor deze zich niet meer kan binden aan de vitamine of aan de darmreceptor. Dit wordt auto-immuun of atrofische gastritis type A genoemd, een chronisch ontstekingsproces dat het maagslijmvlies aantast en de functie ervan vermindert.
Atrofische gastritis kan ook een niet-immuunoorsprong hebben, bijvoorbeeld door het voortduren van chronische gastritis van diverse aard, waaronder infectie met helicobacter pylori (atrofische gastritis type B).
Risicofactoren voor pernicieuze anemie
Volwassen en oudere leeftijd, familiegeschiedenis van pernicieuze anemie, Scandinavische etniciteit, gelijktijdige aanwezigheid van auto-immuun endocriene aandoeningen, zoals de ziekte van Addison, chronische thyroïditis, ziekte van Graves, hypoparathyreoïdie, hypopituitarisme, myasthenia gravis, secundaire amenorroe, type I diabetes, testiculaire disfunctie, vitiligo.
Patiënten met pernicieuze anemie hebben een driemaal hoger risico op maagcarcinoom.
By-Pass en maagresecties
Onder normale omstandigheden wordt vitamine B12, door de aanwezigheid van intrinsieke factor, geabsorbeerd in het onderste deel van de dunne darm, het ileum genoemd.
Zo ook, wanneer de maag of een deel ervan is verwijderd (gastrectomie), of wanneer een gastric bypass is toegepast om het lichaamsgewicht bij ernstig zwaarlijvige patiënten te verminderen, ontbreekt de synthese van intrinsieke factor in de maag.
Voedseltekorten
Pernicieuze anemie als gevolg van een verminderde voedselinname is bijzonder zeldzaam geworden; degenen die het meeste risico lopen zijn strikte vegetariërs en behoeftigen, vooral bejaarden (als gevolg van een verminderde spijsvertering en absorptie).
Vitamine B12 in de voeding
Vitamine B12 is hoofdzakelijk aanwezig in vleesvoedsel, terwijl het in het menselijk lichaam geconcentreerd is in de lever, waar voorraden van enkele mg gedurende lange perioden (tot drie à vijf jaar) de behoefte dekken. Het is geen toeval dat, voordat deze vitamine werd ontdekt en geïsoleerd, pernicieuze anemie werd behandeld met grote hoeveelheden rauwe runderlever. Tegenwoordig wordt B12 in het laboratorium geproduceerd door bacteriële fermentatie; evenzo worden kleine hoeveelheden geproduceerd door bepaalde micro-organismen die in de menselijke darm verblijven.
Absorptie van Vitamine B12
Op maagniveau, in aanwezigheid van voldoende hoeveelheden zoutzuur, komt de in voedsel aanwezige vitamine B12 vrij en bindt zich gemakkelijk aan het speekselpolypeptide R. Eenmaal in de twaalfvingerige darm wordt dit complex opgelost door pancreasproteasen en bindt vitamine B12 zich aan de intrinsieke Castle-factor die door de maagpariëtale cellen wordt afgescheiden. De absorptie van dit complex is receptor-gemedieerd en vindt plaats in het ileum. Een zeer klein deel wordt geabsorbeerd door eenvoudige diffusie (ongeveer één à twee procent), hetgeen het nut van orale toedieningen verklaart, mits deze hoog zijn en voldoende dicht bij elkaar liggen.
Andere mogelijke oorzaken
Pernicieuze anemie kan ook het gevolg zijn van een chronische H. pylori-infectie of van onderdrukking van de zuurgraad van de maag met geneesmiddelen tegen maagzweren (H2-antagonisten, protonpompremmers).
Daarnaast kunnen darmparasieten (zoals de botryocephalus worm, die de vitamine verbruikt) en de verschillende malabsorptie syndromen (als gevolg van coeliakie, de ziekte van Crohn, enz.) leiden tot vitamine B12 tekorten.