Dit artikel gaat over het gebruik van pentatonische toonladders in jazz. Er zal een beetje theorie worden behandeld en daarna hoe ik ze persoonlijk gebruik in improvisatie.
Hoe bouw je gemakkelijk een pentatonische toonladder
Een “pentatonische toonladder” is een set van 5 noten die behoren tot een conventionele toonladder (bijvoorbeeld C majeur toonladder). Er zijn verschillende soorten pentatonische toonladders, maar ik ga me hier alleen richten op de pentatonische majeur toonladder.
Voorbeeld :
Om deze toonladder te bouwen, moet je de majeur toonladder nemen, en de vierde en de zevende weghalen. De C pentatonische majeur toonladder is dus samengesteld uit de tonica, de tweede (of negende), de derde, de vijfde en de zesde (of dertiende) van de C majeur toonladder. We zouden kunnen zeggen dat de C pentatonische majeur toonladder is opgenomen in de C majeur toonladder.
In dit artikel zal ik “C pentatonisch” (of C penta) gebruiken om te verwijzen naar de C pentatonische majeur toonladder.
De relatie tussen pentatonische toonladders en majeurtoonladders
C penta is opgenomen in de C majeurtoonladder, maar er zijn ook twee andere majeurtoonladders waarin C penta voorkomt:
- F majeur toonladder
C penta bestaat hier (in volgorde) uit de kwint, de zesde (of dertiende), de grote septiem, de tweede (of negende) en de derde van de F majeur toonladder. C penta begint op de Vde graad van de toonladder (C is een kwint boven F)
- G majeur toonladder
C penta is hier samengesteld uit de vierde, de vijfde, de zesde (of dertiende), de tonica en de tweede (of negende) van de G majeur toonladder. C penta begint op de IVde graad van de toonladder (C is een kwart boven G)
Over welke akkoorden kunnen we de C pentatonische toonladder gebruiken?
Van deze drie toonladders is C penta het interessantst in combinatie met de F majeur toonladder. In de F majeur tonaliteit is het dominant akkoord C7 en het subdominant akkoord Gm7. C penta bevat noch een F noch een B, dus zal het zeer effectief zijn op C7 (vooral omdat er een E is, de terts van C7).
Van hieruit kunnen we een algemene regel stellen voor pentatonische toonladders:
Wanneer je een majeurtoonladder gebruikt, kun je improviseren met de noten uit de pentatonische majeurtoonladder die begint op de kwint van deze toonladder.
- F majeur toonladder => C penta
- B majeur toonladder => F# penta
- D majeur toonladder => A penta
- etc….
Het gebruik van pentatonische toonladders in jazzimprovisatie
Pentatonische toonladders zijn erg nuttig in jazzstandards die vol zitten met II-V-Is in een gedefinieerde tonaliteit. De pentatonische toonladder die op de Vde graad van deze tonaliteit begint, kan in de hele akkoordprogressie worden gebruikt.
Nemen we bijvoorbeeld de eerste vier maten van “Autumn Leaves” (ik heb de partituur genomen die geschreven is voor een Bb-instrument zoals tenor- of sopraansax).
De melodie begint in C majeur, met een heel duidelijke II-V-I: Dm – G7 – Cmaj. We staan in C majeur en de drie akkoorden behoren tot de toonladder van C majeur. De meest geschikte pentatonische toonladder om hier te gebruiken is dus die welke gebouwd is op de Vde graad van C majeur: G pentatonische toonladder.
Deze noten werken heel goed op elk van de drie akkoorden. Als u niet bekend bent met het gebruik van deze pentatonische toonladder, probeer hem dan in deze context te spelen: over aangehouden akkoorden op een piano, met behulp van een aebersold play-along / i-real pro, of met andere musici.
Buiten de II-V-I ?
We hebben de verbinding gelegd tussen G penta en C majeur toonladder, tussen C penta en F majeur toonladder… In het vorige voorbeeld zagen we dat het perfect werkt op een II-V-I. Waarom? Omdat de drie akkoorden in een II-V-I behoren tot de toonsoort van de bijbehorende majeurtoonladder.
Kleine modale analyse
Als u bekend bent met modi, komt het II-akkoord overeen met de Dorische modus, het V-akkoord met de Mixolydische modus, en het I-akkoord met de Ionische modus. Deze drie modi zijn afgeleid van de natuurlijke majeur toonladder.
Voor elk akkoord dat is afgeleid van de harmonie van de natuurlijke majeur toonladder, kunnen we improviseren op de pentatonische toonladder die begint op de Vde graad van deze geassocieerde majeur toonladder.
Laten we nog eens kijken naar ons voorbeeld Autumn Leaves: het vierde akkoord is een F majeur akkoord, maar het is geen tonisch akkoord. Het is de IVe graad van C majeur (we zijn nog steeds in C majeur), het is een Lydisch akkoord (het zou geschreven kunnen worden F majeur #11). De Lydische is de vierde modus van de natuurlijke majeur toonladder. F lydisch is de 4e modus van de C majeur toonladder, en onze relatieve pentatonische toonladder is G penta. Merk op dat G pentatonisch een B bevat, die perfect zal zijn om de F Lydische kleur te benadrukken.
En dit geldt voor alle akkoorden die zijn afgeleid van de harmonie van de natuurlijke majeur toonladder. Laten we dit eens bekijken met de volgende twee akkoorden uit Autumn Leaves:
-
Het eerste akkoord is een B halfverminderd akkoord. Het wordt geassocieerd met de modus locrianus, de VIIe modus van de natuurlijke majeur toonladder. Voor de B locrianus is de bijbehorende majeur toonladder nog steeds de C majeur toonladder (B is de 7e toon van de C majeur toonladder). De G pentatoniek werkt nog steeds!
-
Het volgende akkoord is een E dominant 7e akkoord. Op een dominantakkoord zijn er verschillende mogelijkheden, de klassieke is om Mixolydisch te spelen. Het is de Vde graad van de A majeur toonladder, dus we kunnen de pentatonische van de Vde graad van A majeur spelen, dus E pentatonische toonladder. WAARSCHUWING! Het werkt alleen als we ervoor kiezen om geen gealtereerd dominant akkoord te spelen.