Adoptionisme is een vorm van de ketterij van het Monarchianisme die in wisselende vormen in de tweede en derde eeuw en vervolgens opnieuw in de achtste en twaalfde eeuw in het Westen opdook. De Christologische opvatting die werd gehuldigd was dat Jezus als mens was geboren en later goddelijk werd tijdens zijn doopsel en dus werd aangenomen als de zoon van God. Deze vorm van de ketterij verschilt van het modalisme, de andere vorm van het monarchianisme, waarin de “Vader” en de “Zoon” twee aspecten van hetzelfde subject zijn. De adoptianistische ketterij herleefde in het Westen in de achtste eeuw door de bisschoppen van Toledo en Urgell. Het verscheen opnieuw in de twaalfde eeuw in Frankrijk als Neo-Adoptionisme.
Geschiedenis
Het adoptionistische idee kan zijn oorsprong hebben gehad in de eerste eeuw na Christus, en volgens één theorie verscheen het oudste overgebleven werk waarin het idee tot uitdrukking werd gebracht, Herder van Hermas, in de tweede eeuw. Volgens één interpretatie van dit werk werd de Verlosser, Jezus, beschouwd als een deugdzaam mens, uitverkoren door God, die verenigd was met de Geest van God en werken deed zoals God bevolen had. Jezus werd dus bij goddelijk decreet aangenomen als Zoon. Dit ontkende dan de pre-existentie van Christus. In deze vorm bleef de ketterij voortbestaan gedurende de tweede en derde eeuw. Sommige theologen echter, zoals de orthodoxe professor Bogdan Bucur, zijn van mening dat het niet om een adoptie gaat en stellen zich op het standpunt dat in de Herder de “heilige, pre-existente Geest” die de wereld schiep en die God in het vlees deed wonen, Christus’ eigen persoonlijke Geest is, en niet de Derde Persoon van de Drie-eenheid (in de Geloofsbelijdenis van Nicea “de Heilige Geest” genoemd). Volgens deze tweede theorie wordt dit concept van Christus’ “Geest” weerspiegeld in Johannes 1:14 (“En het Woord werd vlees en woonde onder ons”) en in 1 Petrus 1:10,11 en I Kor. 3, waarin Christus’ Geest respectievelijk in de profeten en in de gelovigen woont.
Ook bekend als Dynamisch Monarchianisme, was een vroege voorstander van de ketterij Theodotus (de Leerlooier) van Byzantium. Hij leerde, nadat hij omstreeks 190 in Rome was aangekomen, dat de mens Jezus uit de maagd was geboren door de werking van de Heilige Geest en nadat de Heilige Geest bij zijn doop op hem was neergedaald, werd hij Christus en ontving de kracht voor zijn bediening en werd vervolgens God door zijn opstanding.
De adoptieketterij, die al vroeg als ketterij werd veroordeeld, ging deel uitmaken van de ideeën van een aantal latere ketterse standpunten, zoals die van Paulus van Samosata, Arius, Nestorius en anderen tijdens de christologische twisten van de volgende eeuwen.
Adoptieketterij dook opnieuw op in de achtste eeuw op het Iberisch schiereiland en opnieuw in de twaalfde eeuw in Frankrijk. De adoptieketterij werd aan het eind van de achtste eeuw in Spanje nieuw leven ingeblazen door Elipandus, de aartsbisschop van Toledo, in de geïsoleerde sfeer van de Mohammedaanse overheersing en in een gebied waar een Nestoriaanse kolonie een toevluchtsoord had gevonden. Bij de verdediging van zijn standpunt kreeg Elipandus hulp van Felix, de bisschop van Urgell in de Pyreneeën, die een soortgelijk standpunt huldigde. Pas na grote inspanningen keerden de dwalende mensen terug tot de orthodoxie. Hoewel Elipandus niet werd verwijderd als aartsbisschop van Toledo, werd de adoptionistische ketterij na zijn dood bijna universeel verlaten.
In de twaalfde eeuw predikte Peter Abelard, in Frankrijk, een variant van de ketterij die neo-adoptionisme werd genoemd en die, samen met latere varianten, gebaseerd was op onjuiste opvattingen over de hypostatische vereniging.
- Wikipedia: Adoptionisme
- Catholic Encylopedia: Adoptionism
- Adoptionism
- Bogdan Bucur, “The Son of God and the Angelomorphic Holy Spirit”, https://www.marquette.edu/maqom/bogdan2.pdf